XVI. YÜZYILDA ÜSKÜDAR ESNAFI

Özet
Bu çalışmada Üsküdar kadı sicillerinin 1513-1600 yıllarına ait serileri
esas alınarak Üsküdar esnafının iş kolları ve faaliyetleri değerlendirilecek ve
sosyo-ekonomik durumu incelenecektir. Üsküdar XVI. yüzyılın başlarından
itibaren çok hızlı bir gelişme göstermiş ve nüfusu yüzyıl içerisinde beş kat
artarak küçük bir kasabadan önemli bir Anadolu şehri halini almıştır. Üsküdar
bu gelişimini Anadolu ve İstanbul’u birbirine bağlayan bir noktada bulunmasına
ve bundan dolayı da transit ticaretin önemli bir noktasında bulunmasına
borçludur. Bu bağlamda Üsküdar’da ticaret sektörünün daha çok ulaşım üzerine
yoğunlaştığı görülmektedir. Henüz imalat sanayi çok zayıftır. Bu yüzyılda
Üsküdar kervan ve taşımacılık merkezi olarak öne çıkmaktadır. XVI. yüzyılın
başlarından itibaren burada yaptırılan hanlar, ticaretin ne kadar canlı olduğunu
gösteren önemli delillerdir. Transit ticaretin buradaki canlılığa çok önemli
bir katkısı olmuş ve Üsküdar’ın XVI. yüzyıldaki gelişiminde belirleyici bir
rol oynamıştır. Üsküdar transit ticaret merkezi olarak bölgesel bir ekonomik
öneme sahipken şehirde katır, ulak atı ve nakil atları yetiştiren, satan veya
kiralayanlar önemli iş kolları arasında yer almıştır. Üsküdar’da kara taşımacılığının
yanı sıra sandal, kayık ve premelerle yapılan deniz taşımacılığı da
ayrı bir iş kolu olarak zikredilebilir. Bunların dışında; pazarcı, bakkal, ekmekçi
ve hamamcılar da Üsküdar’da faal olan diğer esnaf gruplarıdır. Kara
ve deniz ulaşım ve taşımacılığının yanı sıra Üsküdar’da balıkçılık da önemli
bir ekonomik faaliyet olarak Üsküdar’ın ticari hayatında merkezi bir role sahiptir.
Özellikle Beykoz bölgesinde yoğunlaşan dalyanlar önemli bir geçim
kaynağıdır. Üsküdar’da süt ve süt ürünlerine ait bir iş kolunun da önemli olduğu
sarayın iaşesindeki yerinden anlaşılmaktadır. Bu iş kolunda yoğurtçu,
sütçü ve peynirciler faaliyet göstermektedir. XVI. yüzyıla ait Üsküdar Şeriyye
Sicilleri’ne yansıdığı kadarıyla Üsküdar’da faaliyet gösteren esnaf grupları
arasında ekmekçi, börekçi, çörekçi, simitçi, şerbetçi, yoğurtçu, peynirci, sütçü
gibi genellikle gıda sektöründe çalışanlar öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Üsküdar, Esnaf, Ticaret, Taşımacılık

ÜSKÜDAR TRADESMEN IN THE 16th CENTURY

Abstract
In this study, the occupational sectors and activities of Üsküdar’s craftsmen
will be evaluated, and their socio-economic status will be examined based
on the series of Üsküdar court registers (kadi sicils) from 1513 to 1600.
Üsküdar experienced rapid development from the early 16th century, with its
population increasing fivefold over the course of the century, transforming it
from a small town into a significant Anatolian city. This growth can be attributed
to its strategic location, connecting Anatolia and Istanbul, which positioned
Üsküdar as an important hub for transit trade. In this context, the trade
sector in Üsküdar appeared to be largely focused on transportation, while the
manufacturing industry remained underdeveloped. Üsküdar stood out as a
center for caravans and transportation during this period. The inns constructed
in Üsküdar from the early 16th century are important evidence of the city’s
vibrant trade activity. The vitality of transit trade made a substantial contribution
to Üsküdar’s development and played a decisive role in its growth
during the 16th century. As a transit trade center, Üsküdar gained regional
economic importance, with key occupational sectors including those raising,
selling, or renting pack animals such as mules, relay horses, and transport
horses. In addition to land transportation, maritime transportation using small
boats, ferries, and barges emerged as a separate line of work. Other active
tradesmen groups in Üsküdar included market vendors, grocers, bakers, and
bathhouse keepers. Alongside land and sea transportation, fishing also held a
central role in Üsküdar’s commercial life, with fish traps in the Beykoz area
serving as a significant source of livelihood. The importance of dairy production
is evidenced by its role in supplying the palace, with professions such as
yogurt-makers, milkmen, and cheese-makers forming a key sector. According
to the 16th-century Üsküdar court registers (Şeriyye Sicils), among the craftsmen
operating in Üsküdar, those working in the food industry; such as bakers,
pastry makers, bagel sellers (simitçi), sherbet sellers, yogurt makers, cheese
sellers, and milkmen were particularly prominent.

Keywords: Ottoman Empire, Üsküdar, Craftsmen, Trade, Transportation

 

Yazar: Rıfat GÜNALAN , Bilgin AYDIN
Sempozyum Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (2024) - Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi
Yıl: 2024
Yayınlandığı Dergi / Yayın Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt-1