XIX. ASIR MANASTIR’DA VAKIF ESNAF İLİŞKİSİ

Özet
1385 yılında Osmanlı Devleti’nin önemli komutanlarından biri olan Timurtaş
Paşa tarafından fethedilen Manastır’a, Anadolu’dan zorunlu ve gönüllü
olarak göç eden Türkler yerleştirilmişti. Yeni sahiplerinin fikir dünyasında
küçücük bir tohumdan ulu bir çınara doğru büyüyen ve gelişen vakıf mefkuresiyle
şehir imar ve ihya edilmiştir. İnşa olunan müesseselerin asırlarca
ayakta kalıp faaliyetlerini aksatmadan sürdürmesinin en temel nedeni vakıfların
gelir-gider muvazenesinin muhkem bir sistem üzerinde kurulmuş olmasıdır.
Câmi, mektep, medrese, imarethane, tekke vb. birçok tesis vakıflar
eliyle yaptırılmıştır. Bu sayılanlara gelir temin etmesi gayesiyle hayırseverler
çok sayıda menkul ve gayrimenkulü akar olarak vakfetmiştir. Osmanlı şehirlerinde
ekonomik faaliyetleri yürüten en önemli figür olan esnafın vakıflarla
doğrudan veya dolaylı ilişkileri vardı. Osmanlı esnafı genellikle vakıfların kiracısı
olarak mesleklerini icra etmekteydi. Özellikle hayırseverlerin vakfettiği
değirmen, han, hamam, fırın ve çeşitli hizmet kollarına ait dükkânlar şehrin
esnafı tarafından kiralanırdı. Vakfiyelerde dükkânların ne kadar süreyle kiralanacağına
ve kira bedelinin nasıl tespit edileceğine dair önemli bilgiler bulunmaktadır.
Bir taraftan kendi geçimini sağlayan esnaf diğer yandan da ödediği
kira bedeliyle vakıf sisteminin işlemesine katkı sunmuştur. Elde edilen
kira geliriyle vakıf bünyesinde çalışanların maaşlarının ödenmesinin yanı sıra
vakıf mülklerinin bakım ve onarımları da yapılırdı. Osmanlı tarihi boyunca
esnaf, sadece vakıf mülklerini kiralamakla kalmamış aynı zamanda kendileri
de vakıflar kurarak topluma hizmet etmişlerdir. Çalışmamızda, XIX. Yüzyılda
Manastır’da esnafın kurduğu vakıfları, vakıflardan kiraladıkları vakıf mülkleri
ve yürüttükleri mesleki faaliyetleri bağlamında vakıf-esnaf ilişkisi değerlendirilecek
olup, vakfiyelerde yer alan bilgiler de esas teşkil edecektir.

Anahtar Kelimeler: Manastır, Osmanlı, Vakıf, Vâkıf/Vakıf Kurucusu, Esnaf,
Vakfiye.

THE FOUNDATION-TRADESMAN RELATIONS IN
BITOLA IN THE 19TH CENTURY

Abstract
Turks who had migrated from Anatolia voluntarily and forcibly were settled
in Bitola, which was conquered by Timurtash Pasha, one of the important commanders
of the Ottoman Empire, in 1385. The city was built and revived with
the foundation ideal that grew and developed from a tiny seed to a great plane
tree in the intellectual world of its new owners. The most fundamental reason
why the institutions that were built have survived for centuries and continued
their activities without interruption is that the income-expenditure balance of
the foundations has been established on a solid system. Many facilities such
as mosques, schools, madrasahs, soup kitchens, dervish lodges, etc. were built
by foundations. In order to provide income to these charities, philanthropists
donated many movable and immovable properties as real estate. Tradesmen, the
most important figures carrying out economic activities in Ottoman cities, had
direct or indirect relations with the foundations. Ottoman tradesmen generally
practiced their professions as tenants of foundations. Mills, inns, bathhouses,
bakeries and shops belonging to various service branches, especially those donated
by philanthropists, were rented by the city’s tradesmen. The foundation
deeds contain important information about how long the shops will be rented
and how the rental fee will be determined. On the one hand, the tradesman who
earned his own living also contributed to the functioning of the foundation system
with the rent he paid. The rental income earned was used to pay the salaries
of the foundation’s employees, as well as to pay for the maintenance and repair
of the foundation’s properties. Throughout Ottoman history, tradesmen not only
rented foundation properties but also served society by establishing foundations
themselves. In our study, the foundation-tradesmen relationship will be evaluated
in the context of the foundations established by tradesmen in Bitola in the
19th century, the foundation properties they rented from the foundations and
the professional activities they carried out, and the information contained in the
foundation deeds will also form the basis.

Keywords: Bitola, Ottoman, Foundation, Foundation Founder, Tradesman,
Waqfiyah.

 

Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Mumin OMEROV
Sempozyum Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (2024) - Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi
Yıl: 2024
Yayınlandığı Dergi / Yayın Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt-II