XIII-XVI. YÜZYILLARDA AZERBAYCAN’IN SİYASİ HAYATINDA AHİLERİN ROLÜ

THE ROLE OF AKHIS IN THE POLITICAL LIFE OF AZERBAIJAN DURING THE XIII-XVI CENTURIES

Özet

Zanaatkârların, küçük tüccarların ve çeşitli meslek sahiplerinin örgütlenmesi ile oluşan, kendi içinde dikkate değer bir ölçüde dinî-tasavvufî idealleri ve pratikleri barındıran meslekler arası bir teşkilat olarak Ahilik müessesesinin Azerbaycan tarihinde önemli bir rol oynadığını söyleyebiliriz. Faaliyetleri sadece sosyo-ekonomik uğraşlar ve inanç dünyasıyla sınırlı kalmayan Ahilerin zaman zaman siyasi olaylara katıldıkları ve hatta devlet katında makam sahibi oldukları da görülmüştür.
Örneğin, H. 619 / M. 1222-1223 yılında Gence halkının Kıpçaklara karşı direnişini örgütleyen kanaat önderlerinden birisi Cömert Kasap lakaplı bir Ahi lider olmuş ve kendisi de bu savaş sırasında şehit düşmüştür. İlhanlı ve Celayirli döneminde Ahi Taceddin Alişah Şirvanî, Ahi Bâle Tebrizî, Ahi Şahmelik, Ahi Zeyneddin Ali, Ahi Bahaeddin Ömerşah, Karakoyunlu devrinde Şeyh Ahi Kasap, Ahi Ferruh b. Seyyidî Ali, Ahi Ferec
b. Mansur Cakirlü, Ahi Emir Şeyh, Akkoyunlular zamanında Ahi Ferec b. Seyyidî Ali, Safevî Devleti’nin kuruluş ve gelişme yıllarında ise Tamgacı Ahi Ali, Ahi Mihmandar, Ahi Bey, Ahi Sultan Alemdar Şamlu, Tekkelü Ahi Sultan, Hoca Ahi Bey, Mevlana Zeyneddin Ahi Ali Kâfî, Nizameddin Ahi Ali bin Siraceddin Kasım Tebrizî, Ahi Sultan Cakirlü vb. gibi Ahilerin çeşitli devlet kademelerinde görev yaptıklarını biliyoruz.
Bildirimizde dönemin kaynaklarına ve modern araştırma eserlerine dayanılarak, XIII-XVI. yüzyıllarda Azerbaycan’ın politik hayatında aktif rol alan Ahiler hakkında bilgi verilecek ve değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Sözcükler: Ahilik, Azerbaycan, Devlet, Siyaset.

Abstract

Akhi institution, which is an inter-professional organization of artisans, small traders and people of various professions with a noticeable level of religious-Sufi ideas and practices, played an important role in the history of Azerbaijan. It has also been observed that the Akhis, whose activities are not limited only to socio-economic affairs and religious beliefs, have occasionally participated in political events and even have authority at the state level.
For example, in 619 A.H. / 1222-1223 A.D., one of the opinion leaders who organized the resistance of the people of Ganja against the Qipchaqs was an Akhi leader named Jomard Qassab (generous butcher), and he himself was martyred during this war. We know that the Akhi people are working at various levels of government in mentioned period: such as Akhi Tajeddin Alishah Shirvani, Akhi Baleh Tabrizi, Akhi Shahmelik, Akhi Zeyneddin Ali, Akhi Bahaeddin Omarshah under the Hulaguid Ilkhanate and Jalairid Sultanate, Sheyh Akhi Qassab, Akhi Ferrukh b. Seyyidi Ali,
Akhi Faraj b. Mansur Jakirlu, Akhi Emir Sheikh in the Qaraqoyunlu ep- och, Akhi Faraj b. Seyyidi Ali in the Aqqoyunlu period and Tamgachi Akhi Ali, Akhi Mihmandar, Akhi Bey, Akhi Sultan Alemdar Shamlu, Tekkelu Akhi Sultan, Hoja Akhi Bey, Mevlana Zeyneddin Akhi Ali Kafi, Nizameddin Akhi Ali bin Sirajeddin Qasim Tabrizi, Akhi Sultan Jakirlu etc. during the estab- lishment and development years of the Safavid State.
On the basis of the sources of that period and the modern research works, we in our paper give information and evaluations about the Akhis who took an active part in the political life of Azerbaijan in the XIII-XVI centuries.

Keywords: Akhism, Azerbaijan, State, Politics.

Yazar: Doç. Dr. Namiq MUSALI

Yıl: 2018