UYGUR TÜRKLERİNDE FÜTÜVVET KÜLTÜRÜ FÜTÜVVET-NÂMELER VE AHİLİK TEŞKİLATINA ETKİLERİ

RULES AND REGULATIONS OF TURKISHISLAMIC GUILDS AND THE CULTURE OF TURKISH-ISLAMIC GUILD IN THE UYGHUR TURKS AND THEIR EFFECTS ON THE AHI COMMUNITY

Özet
Uygur Türkleri, yerleşik hayata erken geçmeleri dolayısıyla sanat,
edebiyat, mesleki örgütlenme gibi konularda diğer Türk boylarına örnek
olmuş, ayrıca yaşadıkları coğrafyanın İpek Yolu kavşağında ve merkezi
bir konumda olması nedeniyle hem ticaret hem de kültürel üretim ve aktarımda
önemli bir rol oynamıştır. Eski Türk dini, Budizm ve Manihaizm’in
ardından İslamiyet’i kabul eden Uygur Türkleri, kabul ettikleri dinin vecibelerini
sosyo-kültürel hayatın merkezine yerleştirmişler. 10. yüzyılda
İslamiyet’in devlet dini olarak kabulünden sonra hem sosyal yaşamda hem
de geleneksel mesleklerin icrasında ve uygulamalarında dini unsurlar ağır
basmaya başlamıştır. 12. yüzyıldan sonra ise tasavvuf düşüncesi bu coğrafyada
yayılmış, geleneksel yaşamda belirginleşen ve sözlü kültüre dayalı
dini mahiyetteki kural ve kaideler yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Nitekim
13. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar bu coğrafyada sayısız fütüvvetname
yazılmıştır. Uygur Türkleri arasında geleneksel meslekleri konu alan ve
“risale” adıyla anılan bu eserler, genellikle 13 cm uzunluğunda, 9 cm genişliğinde
ve daha çok cepte taşınabilecek nitelikteki elyazmalarıdır. Bunlar
çiftçilik, tüccarlık, ağaç oymacılığı, çobanlık, sepetçilik, çömlekçilik,
dericilik, aşçılık gibi mesleklerin ortaya çıkışını, mesleğin pirlerini, mesleği
icra edenlerin uyması gereken kuralları ve icra esnasında okunması
gereken ayet ve duaları içeren eserlerdir.
Bildirimizde, Uygur Türkleri arasında 9. yüzyıldan itibaren geleneksel
mesleklerin nasıl şekillendiği, fütüvvet ehlinin zaman içerisinde ihtisaslaşması
ve değişik müesseseler teşkiline gitmesi, ihtisaslaşmaya paralel olarak
genelden çıkıp hususi bir gruba hitap eden “risale”lerin ortaya çıkışı
ve risalelerden hareketle din-meslek ilişkisi ele alınacaktır. Ayrıca Uygur
Türklerindeki geleneksel meslek ve mesleki örgütlenme ile “risale” adı verilen
fütüvvetnamelerin Ahilik teşkilatına olan tesiri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Sözcükler: Uygur Türkleri, Fütüvvet, Risale, Fütüvvetname.

Abstract
Uyghur Turks have set an example for other Turkish tribes in matters
such as art, literature, professional organization because of the early passing
of the settled life. Moreover, Uyghur Turks played an important role
in both cultural production, transfer and trade because Uyghur Turks are
located on the Silk Road junction and in a central location. Uyghur Turks,
who accepted the old Turkish religion, Buddhism, Maniheism and the latest
Islam have placed the requirements of their religion at the center of sociocultural
life. In the 10th century, Islam was accepted as a state religion.
Later, religious elements began to be effective in the practice of traditional professions and social life. After the 12th century, Sufi thought was spread
throughout this geography. The rules and bases of religious nature based
on verbal culture that have become evident in traditional life have begun to
be written. Especially, numerous rules and regulations of Turkish-Islamic
guild (fütüvvet-name) are written in this geography from the 13th century
until the beginning of the 20th century. These works are called “booklet”
and are generally 13 cm long, 9 cm wide and can be handled more heavily.
These are works containing verses and duals during application, the rules,
experts, emergence of professions such as farming, merchandising, tree
carving, shepherding, basketry, pottery, leather, cooking.
In our notice, the shaping of traditional traditions, expertise of Turkish-
Islamic guild (Fütüvvet) members over time and shaping of their different
institutions will be examined and these have begun to develop since
the 9th century among Uyghur Turks. In parallel with this specialization,
the emergence of “booklets” appealing to the general public and religionoccupation
relationship will be discussed with the motions from the booklets.
Also, traditional occupational and professional organization in Uygur
Turks and influence of füüvvet-nameler called “booklet” on Ahi Community
will be discussed in this work.

Keywords: Uyghur Turks, Turkish-Islamic Guild, Booklet, Rules and
Regulations Of Turkish-Islamic Guild

Yazar: Doç. Dr. Adem ÖGER

Yıl: 2017