TASAVVUF DÖNEMİ MEKTEPLERİNDEN NİŞABUR EKOLÜNÜN FÜTÜVVET ANLAYIŞI

THE FUTUWWA UNDERSTANDİNG OF NISHAPUR SCHOOL OF THE SUFIST ERA

Özet
Tasavvuf tarihini zühd dönemi, tasavvuf dönemi ve tarikatlaşma dönemi
diye üç ana döneme ayırmaktayız. Nişabur mektebi tasavvufȋ düşüncenin
fikrȋ ve felsefȋ temellerinin atıldığı, tasavvufun gelişim gösterdiği,
tasavvuf ilminin teşekkül ettiği dönem hicri 3. ve 4. asrı kapsayan tasavvuf
döneminin önemli mekteplerden biridir. Nişabur mektebi Ortaasya tasavvufunun
temayüz eden başlıca teşekkülüdür. Ahmed b. Hadraveyh, Ebu
Hafs el-Haddâd, Ebû Turâb en-Nahşebî, Ebû Abdillah es-Siczî, Muhammed
b. Fazl el Belhî, Ebü’l-Hasan el-Bûşencî gibi sûfîler Horasan, Ma’rûf
el-Kerhî, Cüneyd-i Bağdâdî, Ruveym b. Ahmed, Hâris el-Muhasibî, Sehl
b. Abdullah et-Tüsterî gibi sûfîler Irak fütüvvet geleneğinin bu dönemdeki
önde gelen başlıca temsilcileridir. Fütüvvet hareketi Horasan’da cihat ruhuna
sahip birtakım teşkilatların kurulmasına önayak olmuştur. Örneğin,
Ebû Abdillah Muhammed b. Karrâm (ö. 255/888) adlı hamiyetperver bir
sûfînin kurduğu Kerrâmiye, İslâm’ı yaymaya çalışan, batınîlerle şiddetli
mücadele eden, gerektiğinde sınır müdafaasına katılan, sünnete bağlı bir
fırka olup bu vasıfları dolayısıyla Gazneli Mahmud’dan himaye görmüştür.
Nişabur şehri, bu fırka¬nın merkezi durumunda olmuştur. Tasavvuf klasiklerinde
yer alan Nişabur ekolüne mensup fütüvvet erlerinin tasavvuf anlayışları,
benimsedikleri fütüvvet esasları, kurulan fütüvvet teşkilatları daha
sonraki dönemlerin tasavvuf anlayışlarını derinden etkilemiştir. Ahiliğin
teşekkülünde temel fikri unsur Nişabur mektebi sufilerin fütüvvet anlayışı
olmuştur. Ahiliğin referansları, daha sonraki dönemlerde yazılacak olan
fütüvvetnamelerin başvuru kaynakları Nişabur dönemi sufileri olmuştur.
Bu çerçeveden Ahilik öncesindeki fütüvvete dayalı tasavvuf anlayışının doğuş
dönemini ele almayı elzem olarak görmekteyim.

Anahtar Sözcükler: Tasavvuf, Fütüvvet, Nişabur, Sufi, Horasan, Ahilik.

Abstract
The history of sufism is divided into three main eras: the futuwwa
(asceticism) era, the sufism era and the tariqah era. The Nishapur school
is one of the significant schools of the sufism era which covers Hegira
3rd ant 4th centuries and where the intellectual and the philosophical
foundations of sufism had been laid and progressed, and the sicence of
sufism had been formed. Nishapur school is the main formation of Central
Asian sufism which had became distinguished within this era. Sufists like
Ahmed b. Hadraveyh, Ebu Hafs el-Haddâd, Ebû Turâb en-Nahşebî, Ebû
Abdillah es-Siczî, Muhammed b. Fazl el Belhî, Ebü’l-Hasan el-Bûşencî
are primary scholars of the Khorasani, while sufists like Ma’rûf el-Kerhî,
Cüneyd-i Bağdâdî, Ruveym b. Ahmed, Hâris el-Muhasibî, Sehl b. Abdullah et-Tüsterî are thie primary scholars of Iraqi tradition of futuwwa at the
time. The futuwwa movement had led the way in the establishments of some
organizations with jihadi sprit in Khorasan. For example, the Kerramiye
which is established by a patriotic sufist named Ebû Abdillah Muhammed
b. Karrâm (d. 255/888), was such an organization belonging to the Sunnah
tradition and which tried to spread the Islam, struggled hardly against the
esoterics, participated in the defense of the borders, and thus patronized by
Mahmud of Ghazni for its services. The city of Nishapur was the center of
this movement. The sufist understandings of the futuwwa members of the
Nishapur school, their futuwwa bases and futuwwa organizations founded
by them, have had a deep impact on the sufist undersatndings on later periods.
The basic mental element in the formation of Akhism had happened to
be the futuwwa understanding of sufists of Nishapur school. The references
of Akhism and futuwwa-names written at later periods, had been the sufists
of the Nishapur era. Thus, within this framework I see it essential to handle
the birth of the sufist futuwwa understanding era preceeding the Akhism.

Keywords: Sufism, Futuwwa, Nishapur, Sufist, Khorasan, Akhism.

Yazar: Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE

Yıl: 2017