OSMANLI ESNAF TEŞKİLATININ KÖKLERİ: ABBASİLERDE ZANAAT TEŞKİLATI (LONCALAR) ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER

ORIGINS OF THE OTTOMAN ARTISANS ORGANIZATION: SOME REVIEWS ON THE ABBASID CRAFTS ORGANIZATION (GUILDS)

Özet

İslam dünyasında pazarların ortaya çıkışından itibaren mesleklere göre yapılanmış bir düzenin varlığı bilinmektedir. Abbasi Başkenti Bağdat’ın kuruluşundan sonra burada yeniden inşa edilen Kerh semtindeki pazarlarda da her mesleğin ayrı sokaklar üzerindeki kendi çarşılarında mesleklerini icra ettikleri bilinmektedir. 9 ve 10. Yüzyıldan itibaren nüfus artışına paralel olarak yaşanan gelişmeler (siyasi karışıklıklar, fiyatla- rın ücretlere göre daha çok artması gibi) zanaatkârların hayat şartlarını zorlaştırmış ve onları kendilerini korumak için çeşitli yollar aramaya ve teşkilatlanmalarını da güçlendirmeye mecbur etmiştir. Devlet başlangıçtan itibaren zanaatlere iç ve dış denetim uygulayarak tüketiciyi korumaya çalışmıştır. Zanaatkârların kendi aralarında sınıflanarak örgütlenmiş oldukları anlaşılmaktadır. Her sınıf veya mesleğin üretim standartlarını ve zaman zaman da fiyatları kontrol eden yaşlı ve tecrübeli kimselerden seçilen ustaları (muallim) vardı. Her sınıf veya lonca 7. Yüzyıl Kûfe’sinden kalma örflerine göre hareket ederdi. Çok eskiye dayanan bu örflerin kö- kenleri Babil’de ve Irak’ta Ahamenişler dönemindeki tüccar ve zanaatkâr loncalarına kadar götürülebilmektedir. Zanaatkârların kendi aralarında dayanışma ve yardımlaşma içinde oldukları ve es-Sınaatu nesebun: zana- at neseptir deyişinin buradan kaynaklandığı bilinmektedir. Bu zanaatlar arif, şeyh veya emin denilen zanaat ustası, sunna’ denilen zanaat kalfaları, fa’ale denilen işçi kalfaları ile mubtedi veya huddam denilen çıraklardan oluşmaktaydı. İhvanı safa risalelerinde mesleki örgütlenmelere özel önem verilmesi ve Karmatîlerin esnaf örgütleriyle özel olarak ilgilenmiş olmaları da dikkat çekicidir. Abbasilerdeki bu yapının Osmanlılara nasıl yansıdı- ğına da değinilen bu çalışmanın İslam dünyasında zanaatkâr teşkilatının (loncalar) menşe, yapı ve ilişkilerinin aydınlatılması çabalarına katkıda bulunması umulmaktadır.

Anahtar Sözcükler: Zanaat, esnaf, lonca, arif, Abbasiler

Abstract

Since the emergence of the markets in the Islamic world, it is known that there is a policy structured according to occupations. The Abbasids’ capital city which after the establishing of Baghdad, it is known that in the markets of the Kerh region, which was rebuilt here, each profession exercised their profession in their own bazaars on separate streets. The developments in parallel with the population growth since the 9th and 10th centuries (for example political turmoil, prices increasing more than wages) made the living conditions of the artisans difficult and forced them to seek different ways to protect themselves and to strengthen their organization. The state has tried to protect the consumer by applying internal and external control to the crafts from the beginning. It is understood that the craftsmen were organized by classifying among themselves. There were masters
(teachers) elected and decided from the elderly and experienced people who controlled the production standards of each class or profession and from time to time the prices. Each group or guild acted according to the traditions of the 7th century’s Kufah. The origins of these ancient traditions can be traced back to the merchants and artisans' guilds in Babylon and Iraq during the Achaemenid period. It is known that craftsmen are in solidarity and cooperation among themselves and es-Sınaatu nesebun is idiom: craft is a niche is welved from here. These crafts consisted of craftsmen called clever, shaykh or confident craftsman, sunna, craftsmen, the workers' guilds called faatale and apprentices called mubtedi or huddam. It is noteworthy that special attention was given to professional organizations in the Ihvanı safa tractates proceedings and that the Karmati were particularly interested in trades organizations. It is hoped that this study, which also reflects how this structure in the Abbasids reflects to the Ottomans, will contribute to the efforts to clarify the origin, structure and relations of the artisan craftsmen in the Islamic world.

Keywords: Craft, Artisans, Guild, Clever, Abbasids.

Yazar: Doç. Dr. Mustafa HİZMETLİ

Yıl: 2018