OSMANLI’DA YERLİ VE MİLLÎ BİR İKTİSADÎ TEŞEBBÜS: MEBDE-İ SERVET ANONİM OSMANLI TİCARET ŞİRKETİ VE ŞİRKETİN OSMANLI MATBUATINDA GÖRÜNÜMÜ

Özet
Malum olduğu üzere II. Meşrutiyet Devri, Osmanlı muasırlaşma proje, tasarı
ve girişimleri noktasında bir dönüm noktasıdır. Mezkûr dönemde modern
kapitalist üretim ilişki ve sisteminin önemli bir parçası addedilen “şirketleşme”
alanında nicelik ve nitelik bakımlarından çok önemli gelişmeler yaşanmıştır.
Öte yandan Jön Türk Devrimiyle ortaya çıkan liberal ve demokratik ortam,
aynı zamanda Osmanlı toplumunda farklı söylem ve ideolojilerin basının
araçsallaştırılarak ifade edildiği bir süreçtir. Bu dönemde, Orhan Koloğlu’nun
ifadesiyle, “basın patlaması” yaşanmıştır. Bu gelişmeler, esnaf-tüccar iş birliği
ile kurulan “Mebde-i Servet Anonim Osmanlı Ticaret Şirketi”ni tarih sahnesine
çıkaran ve faaliyetlerini sürdürmesini sağlayan koşulları da hazırlamıştır.
1908’de komandit bir yapıda ve Müslüman sermayesiyle ortaya çıkan şirket,
1913 yılında yirmi beş bin lira sermaye ile anonimleşecek ve bilhassa bu tarihten
itibaren faaliyet ve girişimlerinde matbuatı önemli bir araç olarak kullanacaktır.
Keza, şirket yönetimi tarafından, Tasvir-i Efkâr, Musavver İslam Salon
Mecmuası, İkdam ve Kadınlar Alemi gibi dönemin önemli gazete ve dergilerine
reklam ve ilanlar verilerek kamuoyu bilgilendirilmiştir. Şirket verdiği bazı
reklamlarda, idaresine müracaat edilmesini “Osmanlılık hissiyatıyla” tavsiye
etmiştir. Bu bakımdan şirketin, modern reklamcılık konseptini rasyonel bir
temelde ustalıkla kullandığı aşikardır. Esasen, yerli ve millî bir iktisadî girişim
olarak da tanımlanabilecek şirketin bu kadar ön plana çıkarılmasında 1913’ten
itibaren Osmanlı Devleti’nin resmî ideolojisinin bir parçası haline getirilmek
istenen “millî iktisat” akımı da etkili olmuştur. Dolayısıyla şirketin Osmanlı-
Türk iktisat tarihinin önemli bir unsuru olduğu rahatlıkla söylenebilir. Bu
bağlamda, bu bildiri genel itibarıyla mezkûr şirketin tarih sahnesine çıkışını,
kurumsal yapısını ve Osmanlı matbuatındaki temsilini konu edinmektedir.
Bildiride mesele, kronolojik bir temelde, sorun odaklı, neden-sonuç ilişkisi
merkezli ve arşiv belgelerine dayanılarak ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Yerli Sermaye, Esnaf, Şirket, Matbuat, Ticaret.

A LOCAL AND NATIONAL ECONOMIC ENTERPRISE
IN THE OTTOMAN EMPIRE: “MEBDE-I SERVET
JOINT STOCK OTTOMAN TRADE COMPANY” AND
THE COMPANY’S APPEARANCE IN THE OTTOMAN
PRESS

Abstract
As is known, the 2nd Constitutional Era is a turning point in terms of Ottoman
modernization projects, plans and initiatives. In the mentioned period,
very important developments in terms of quantity and quality took place in
the field of “corporatization”, which is considered an important part of the
modern capitalist production relations and system. On the other hand, the
liberal and democratic environment that emerged with the Young Turk Revolution
was also a process in which different discourses and ideologies in
Ottoman society were expressed by instrumentalizing the press. In this period,
in the words of Orhan Koloğlu, there was a “press explosion”. These
developments also prepared the conditions that brought the “Mebde-i Servet
Anonim Osmanlı Ticaret Şirketi” (Mebde-i Servet Joint Stock Ottoman Trade
Company), which was established with the cooperation of tradesmen and
merchants, to the stage of history and enabled it to continue its activities. The
company, which emerged in 1908 with a limited partnership structure and
Muslim capital, would become a joint stock company in 1913 with a capital
of twenty-five thousand liras and would use the press as an important tool in
its activities and initiatives, especially from this date onwards. Likewise, the
company management informed the public by placing adverts and advertisements
in important newspapers and magazines of the period such as Tasvir-i
Efkâr, Musavver Islam Salon Mecmuası, İkdam and Kadınlar Alemi. In some
of its advertisements, the company advised the public to apply to its management
“with a sense of Ottomanism”. In this respect, it is evident that the
company skilfully used the concept of modern advertising on a rational basis.
In fact, the “national economy” movement, which became a part of the official
ideology of the Ottoman Empire from 1913 onwards, was also effective in
bringing the company, which can also be defined as a domestic and national
economic enterprise, to the forefront. Therefore, it can be easily said that the
company is an important element of Ottoman-Turkish economic history. In
this context, this paper focuses on the emergence of the aforementioned company
on the stage of history, its institutional structure and its representation
in the Ottoman press. In the paper, the issue has been tried to be handled on a
chronological basis, problem-oriented, cause-effect relationship-centred and
based on archival documents.

Keywords: Domestic Capital, Tradesmen, Companies, Press, Trade.

 

Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Ruhat ALP
Sempozyum Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (2024) - Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi
Yıl: 2024
Yayınlandığı Dergi / Yayın Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt-II