ORTA ANADOLU AĞIZLARINDA KULLANILAN TAHIL VE HUBUBAT ÖLÇÜLERİ VE BUNUN AHİLİKLE İLİŞKİSİ

ÖZET

Tarihin her döneminde insanlar, alışveriş ilişkilerinde aralarında an­laşmayı sağlamak ve haksızlığı gidermek amacıyla birtakım ölçüler geliştirmişlerdir. Türkçenin bilinen ilk sözlüğü olan Divanı Lügatit Türk adlı esere baktığımızda da Kaşgarlı Mahmut’un bazı ölçü bildi­ren sözcüklere yer verdiğini görmekteyiz. Selçuklu ve Osmanlı döne­minde ise sınırların genişlemesi ve farklı etnik grupların bir arada ya­şaması gibi sebeplerle ölçü ve tartıda kullanılan birimler de artmıştır. Zamanla bu artış bir kargaşaya yol açmıştır. Cumhuriyetin ilk yılla­rında 1931’de Atatürk’ün de talimatıyla çıkarılan bir kanunla eski ağırlık ve uzunluk ölçüleri değiştirilmiştir. Uzunluk ölçüsü olarak metre, ağırlık ölçüsü olarak kilo kabul edilmiş, böylece standartlaşma­ya gidilmiştir. Fakat halkın büyük bir bölümü eski geleneklerden ay­rılmamış ve özellikle tahıl, hububat ve çekirdek gibi ürünlerin pazar- lanmasmda eski ölçü birimlerini kullanmaya devam etmiştir. Urup, kile, yarımlağa, çinik (şinik), çeki gibi isimlerle anılan bu ölçüler, Ahiliğin canlı olarak yaşatıldığı Orta Anadolu illerinde canlı olarak kullanılmaktadır. Bu ölçüler illere ve tartılan illere göre farklılıklar göstermektedir. Bu farklılığı gidermek ve Ahiliğin temel ilkelerinden olan müşteri memnuniyetini sağlamak için farklı ölçme biçimleri ve ölçme ile ilgili kavramlar geliştirilmiş bu da dilin sözcük sayısını ar­tırmıştır. Bu bildirimizde bugün Orta Anadolu ağızlarında kullanı­lan tahıl ve hububat ölçüleri, ölçmede kullanılan kavramlar ve bu kavramların ortaya çıkmasında Ahiliğin rolü ele alınacaktır.

ABSTRACT

Troughout history, people, enhanced some measures for ensuring the agreement and solve the problems between them while shopping. When looking “Divan-ı Lügatit Türk” that is the first known dictio­nary of Turkish, we can see that, Kaşgarlı Mahmut included some words linked to measurement. Also, because of the reasons like exten­tion of borders and different ethnic groups’ living together, during Seljucks and Ottoman era, tools used in measurment and scale had increased. In time, this increasing caused chaos. In the first years of Republic, with the law enacted by the command of Atatürk, in 1931 old quarters and linear measures were changed. As linear measure “metre ” as quarter “kilogram ” were accepted and so, standardisation was provided. However, a large part of the population didn’t leave their old traditions and went on using their old measuring terms espe­cially on marketting the products like grain, cereals and core. These measures named as “urup, kile, yarılmağa, çinik (şinik), şeki ”, are stil being used in the Middle Anatolian cities. These measures differ ac­cording to the cities being used. For solving this differency and ensu­ring custom's pleasure that is one of the main principle of Ahi com­munity, differet shape of measuring and terms linked to measurement were developed, and also, this increased the number of word in langu­age.

In our notification, today, the words related to measurement used in the Middle Anatolian dialects, terms used in measurement and the ro­le of Ahi community on emerging these terms will be expressed.

Yazar: Songül ERDOĞAN

Yıl: 2012