KURUMLARIN DEĞİŞEN KOŞULLARA GÖRE YENİLENMESİ VE AHİLİK KURUMU

RENOVATION OF INSTITUTIONS ACCORDING TO CHANGING CONDITIONS AND AKHI ORDER

ÖZET

Tarihi bir vaka olarak Ahilik Kurumu 13. yüzyılda Ahi Evran tarafından oluşturulmuştur. Ahilik Kurumunun değerler ve teşkilat yapısı olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. Ahi Evran kendi adı ile anılan teşkilatı oluştururken önemli ölçüde Fütüvvet teşkilatının değerlerini esas almıştır. Kökleri itibariyle İslam öncesi Araplara kadar uzanan Fütüvvet Teşkilatı İslam toplumu ile birlikte idealist gençlerin bir araya geldikleri bir kuruma dönüşmüştür. Farklı şehirlerde örgütlenen Fütüvvet teşkilatları Abbâsî Halifesi Nâsır-Lidînillâh’ın katılımı ve sahiplenmesi ile tek bir merkeze bağlı etkili bir güç haline dönüşmüştür. İyi bir medrese ve tasavvuf eğitimine sahip olan Ahi Evran, debbağlık mesleğini öğrendikten sonra Hicaz’a giderek, fütüvvet teşkilatına katılmıştır. Ahi Evran Fütüvvet kurumuna ekonomik bir boyut katarak ilk örneğini Kayseri’de verdiği Ahilik Örgütlenme Modelini ortaya çıkarmıştır. Kayseri’deki başarılı uygulama örneği Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubad’ın da dikkatini çekmiş ve Ahi Evran, Sultan tarafından Konya’ya davet edilmiştir. Ahi Evran sonraki yıllarda Kırşehir’e geçerek örgütlenme modeline vakıf unsurunu da eklemiş, kendi yetkilerini vakıf mütevelli heyetine devretmiştir. Anadolu’nun Moğol işgaline maruz kaldığı yıllarda özellikle İç Anadolu şehirlerinde Ahi Teşkilatı toplumsal düzeni sağlayan en önemli kurum olmuştur. Osmanlı Devletinde Ahilik Kurumunun 
ekonomik işlevleri önemli ölçüde Lonca Teşkilatına geçmiştir. Ahilik Teşkilatından farklı olarak Lonca Teşkilatı üzerinde bürokratik denetim daha fazladır. Durağan ekonomik koşulların bir kurumu olan Lonca Teşkilatı kendi döneminde ekonomik yapının kilit aktörlerinden birisidir. Savaşlar ve iç karışıklıklar nedeniyle Osmanlı şehirlerindeki nüfus yapısının değişmesi Lonca Teşkilatı’nın işleyişini zorlaştırmıştır. Sanayi Devriminin ekonomik yapıyı kökten değiştirmesiyle de Lonca Teşkilatı 1839’dan sonra fiilen işlevsizleşerek ortadan kalkmıştır. Günümüzün ekonomik yapısında esnaf sayısı çok olmakla birlikte genel ekonomi içindeki payları oldukça düşüktür. Bu bildiride yeni ekonomik koşullarda Ahilik Kurumu ve devamındaki Lonca Teşkilatının değer ve işlevlerinin neler olabileceği tartışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Fütüvvet, Ahilik, Lonca Teşkilatı, Esnaf Birlikleri, Kurumsal Kuram, Örgütsel Ekoloji.

Doç. Dr. İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İşletme Bölümü, obayraktar@ticaret.edu.tr

ABSTRACT

As a historical case, the Akhi Order was established in the 13th century by Ahi Evran. The Akhi Order has two dimensions: values and organizational structure. While Ahi Evran was creating the organization named after him, it had taken the values of the Futuwwa organization as a basis. The Futuwwa organization, whose roots date back to the pre-Islamic Arabs, has turned into an institution where idealistic young people come together with the Islamic society. Futuwwa institutions organized in different cities turned into an effective power affiliated to a single center with the participation and ownership of Abbasid Caliph Nasır-Lidînillâh. Ahi Evran, who has a good madrasa and sufi education, went to the Hejaz and joined the futuwwa organization after learning the profession of tanner. Ahi Evran added an economic dimension to the Futuwwa institution and revealed the Ahi Organization Model, the first example of which was given in Kayseri. The successful application example in Kayseri attracted the attention of Seljuk Sultan Alaeddin Keykubad andAhi Evran was invited to Konya. In the following years, Ahi Evran moved to Kırşehir and added the foundation element to the organizational model and transferred his powers to the foundation board of trustees. In the years when Anatolia was exposed to the Mongol occupation, the Akhi Organization was the most important institution that provided social order, especially in the cities of Central Anatolia. The economic functions of the Akhi Institution in the Ottoman State were transferred to the Guild Organization to a significant extent. Unlike the Akhi Organization, the bureaucratic control over the Guild Organization is more. The Guild Organization, which is an institution of stagnant economic conditions, was one of the key actors of the economic structure in its period. The change in the population structure in Ottoman cities due to wars and internal turmoil made the functioning of the Guild Organization difficult. With the Industrial Revolution radically changing the economic structure, the Guild Organization actually became dysfunctional and disappeared after 1839. Although the number of tradesmen is high in today's economic structure, their share in the general economy is quite low. In this paper, it is discussed what the values and functions of the Akhi Institution and the subsequent Guild Organization might be in the new economic conditions. Keywords: Futuwwa, Akhi Oreder, Guild Organization, Craftsmen's Unions, Institutional Theory, Organizational Echology.

Assoc. Prof. Dr. İstanbul Commerce University. E-mail: obayraktar@ticaret.edu.tr

Yazar: Osman BAYRAKTAR

Yıl: 2021