KUMAŞÇI ŞİRKETİ ADIYLA “KUMAŞÇI, KEMHACI, ÇATMA YASTIKÇI VE SANDALCI ESNAFINA” VERİLEN YENİ DÜZEN (1868)

Özet
Sanayi Devrimi, yabancı devletlerle yapılan ticaret anlaşmaları (kapitülasyonlar),
ekonomik sıkıntılar, halkın beğeni anlayışının değişimi, esnaf çocuklarının
baba mesleği yerine 19. yüzyılda yeni kurulan devlet kurumlarında
memur ya da yeni kurulan orduda asker olmayı istemeleri; 18. yüzyıl sonundan
itibaren el emeğiyle çalışan Osmanlı esnaflarında bir çözülmeyi beraberinde
getirmiştir. Bu çözülme İstanbul’daki meslekleri birbirine benzeyen kumaşçı,
kemhacı, çatma yastıkçı ve sandalcı esnafını da derinden etkilemiştir.
Sultan Abdülaziz döneminde esnafın kötü gidişini durdurmak için Osmanlı
Hükümeti Rıza Efendi’nin başkalığında Islah-ı Sanayi Komisyonunu kurmuştur.
Bu Komisyonun faaliyetleri sonucunda İstanbul’daki pek çok esnaf kolu
(derici, dökümcü, demirci, sarrac, simkeşçi, kumaşçı…), Avrupalı rakipleriyle
yarışarak düzeye getirilmek için anonim şirketler hâlinde birleştirilmek istendi.
Bu bildiride 13 Mart 1868 tarihli ve 115 maddeden oluşan Kumaşçı Şirketi
Nizamnamesi sadeleştirilip İstanbul’daki kumaşçı, kemhacı, yastıkçı ve sandalcı
esnafına verilen yeni düzen dile getirilmiştir. İstanbul tekstilci esnafına
verilmeye çalışılan bu yeni düzen, eskiden beri önce Ahi sonra lonca teşkilatı
içinde örgütlenen, dünyada meydana gelen gelişmeler yüzünden teşkilatını
kaybeden esnafın yeni bir düzen arayışıdır. Diğer bir ifadeyle İstanbul’daki
tekstilci esnafının modern zamanlardaki teşkilatlanmasına ilk arayışlarından
biridir. Ancak böyle bir şirket tam anlamıyla hayata geçirilemese de birikimlerini
gelecek nesillere aktaracak bir hafızanın temelini oluşturmuştur. Böylelikle,
Ahilik teşkilatının modern zamanlarda ortaya çıkan yeni şartlara göre, bir
anlamda tekamüle uğramasının önemli bir örneği ortaya çıkmıştır.

Anahtar kelimeler: esnaf, Islah-ı Sanayi Komisyonu, Osmanlı tekstil tarihi,
şirketleşme

NEW ORDER GIVEN TO “FABRIC, KEMHACI,
CATMA YASTIKCI AND SANDALCI TRADESMEN”
UNDER THE NAME OF FABRIC COMPANY (1868)

Abstract
The Industrial Revolution, trade agreements with foreign states (capitulations),
economic difficulties, the change in the public’s sense of taste, the
desire of the children of artisans to become civil servants in the newly established
state institutions or soldiers in the newly established army in the 19th
century instead of their father’s profession brought about a dissolution in the
Ottoman artisans who had been working with manual labour since the end of
the 18th century. This dissolution deeply affected the tradesmen in Istanbul,
whose professions were similar to each other, such as fabric makers, lampas
makers, “çatma” cushion makers and “sandal” fabric makers. During the reign
of Sultan Abdülaziz, the Ottoman Government established the Commission
of Islah-ı Sanayi (Improvement of Industry) under the chairmanship of Rıza
Efendi in order to stop the deterioration of the tradesmen. As a result of the
activities of this Commission, many tradesmen in Istanbul (leatherworkers,
foundrymen, blacksmiths, blacksmiths, sarrac, simkeşçi, fabric makers...),
were merged into joint stock companies in order to bring small tradesmen to a
level where they could compete with their European rivals. In this paper, the
Fabric Company Regulation dated 13 March 1868 and consisting of 115 articles
is simplified and the new order given to the fabric, kemhaci, pillow and
sandal maker tradesmen in Istanbul is expressed. This new order, which was
tried to be given to the Istanbul textile tradesmen, is the search for a new order
for the tradesmen who had been organised first in the Ahi and then in the guild
organisation (lonca), but lost their organisation because of the developments
taking place in the world. In other words, it is one of the first attempts of the
textile tradesmen in Istanbul to organise themselves in modern times. However,
although such a company could not be fully realised, it formed the basis
of a memory that will transfer its accumulations to future generations. In this
way, an important example of the evolution of the Ahi organisation according
to the new conditions that emerged in modern times has emerged.

Key words: tradesmen, Islah-ı Sanayi Commission, Ottoman textile history,
corporatisation

 

Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Döndü ÇAVDAR
Sempozyum Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (2024) - Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi
Yıl: 2024
Yayınlandığı Dergi / Yayın Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt-1