İBN-İ BATTUTA SEYAHATNAMESİNDE AHÎLİK

AHİ-ORDER IN THE TRAVELS OF MUSLIM VOYAGER IBN BATTUTA

Özet

Ahîlik, Arapça kardeş anlamına gelen Ahî isminden türeyen bir kavram olup sözlük anlamı itibariyle kardeşlik demektir. Ahiliğin terim olarak çok farklı biçimlerde tarafı yapılabilirse de biz, “Anadolu’da İslam inançları ve ahlakı çerçevesinde oluşmuş üretici ve esnaflar yardımlaşma birliği” şeklinde yapılan tanımı önemsiyoruz. Semseddin Sâmi ise Kâmûs-ı Türkî’sinde Ahilik’i eski Türk töresine dayanan ve Osmanlılar döneminde büyük gelişme göstererek bütün çalışma kollarını içine alan teşkilat olarak tanımlamaktadır. Bu yardımlaşma birliği, esnaf, zanaatkâr ve çiftçilerden oluşan üreticilerin üretim şekillerini, bu üretici sınıfların birbirleriyle ve toplum katmanlarıyla ilişkilerini düzenlemiş, iş ahlakına dayalı bir üretim felsefesi oluşturmuş, yardımlaşmaya, fakir, garip ve zayıfların korunup gözetilmesine azami dikkat göstermiş, Anadolu’nun sosyal kültürel ve ekonomik hayatına tesir etmiş bir kardeşlik kurumudur.
Biz bu tebliğimizde dünya gezi edebiyatının en önemli birkaç eserinden biri olan İbn-i Battuta’nın (1304-1369) Rihle ismiyle de bilinen Seyahatnamesi’nde ahilerle ilgili anlatı, bilgi, tecrübe, gözlem ve yorumlarını tespit edip değerlendirmeye çalışacağız. Ortaçağın en büyük seyyahlarından İbn-i Battuta Fas’ın Tanca şehrinde 1304 yılında doğmuş, iyi eğitim almış, dünya üzerinde üç turdan fazla dolaşarak destansı bir araştırmacı gazetecilik yolculuğu yapan, aydın insanların arasında bulunmaktan hoşlanmasına rağmen, her türlü ortama kolaylıkla ayak uydurabilen nitelikli Müslüman bir kişiliktir. O memleketi olan Fas’tan başlayıp Çin’e kadar uzanan oradan da yine Fas’ta sona eren yolculuğunda çok çeşitli olaylarla karşılaşmış, bunları insanlar ve toplumlar arasında taraf tutmaksızın objektif bir biçimde anlatmıştır. Dolayısıyla onun o zamanki adı Diyar-ı Rûm olan Anadolu topraklarında karşılaştığı Ahiler ve Ahilik teşkilatı hakkında verdikleri bilgiler, 14. yüzyıldaki Ahilik teşkilatının nitelikleri hususunda günümüze ışık tutacak türdendir. Onun bildirdiğine göre Ahiler yukarıda belirtilen işlevlerine ek olarak şehrin yönetiminde de önemli bir fonksiyona sahiptirler. O da bir şehirde hükümdar bulunmadığı takdirde şehri Ahilerin yönetmesidir.

Anahtar Sözcükler: Ahi, Fütüvvet, Zaviye, İbn-i Battuta.

Abstract

Ahi-order is a concept derived from the name of Ahî, which means Arabic siblings, and is literally meaning fraternity. Although we can make the side of the spirit in very different forms in terms of terms, we prefer the definition of “the association of producers and artisans in Anatolia with the cooperation of producers and traders in the framework of Islamic beliefs”. Semseddin Sâmi identifies Ahilik as the organization based on the old Turkish customs in the Kâmûs-ı Türkî and covering all the working branches by showing great improvement during the Ottoman period. This cooperation has created a production philosophy based on business ethics that has shaped the production patterns of the producers of tradesmen, artisans, craftsmen and farmers, relations of these producer classes with each other and with the strata of society and has paid utmost attention to the helping, poverty, strangeness and protection of the weak and a frater- nity that has influenced his economic life.
We will try to determine and evaluate the narratives, knowledge, experiences, observations and interpretations of the Ibn Battuta (1304-1369), one of the most important works of world travel literature in this paper. Ibn-i Battuta is a Muslim personality born in 1304 in Morocco’s Tajik city, well-educated, well-liked to be among the intellectuals who traveled more than three rounds on the globe, making an epic investigative journalism journey. From his home country of Morocco to China, he also encountered a wide variety of events in his ending journey in Morocco and described them objectively without any side-affairs between people and societies. Therefore, the information they gave about the ahi-orders and Akhism or- ganization they had encountered on the Anatolian territory, which is the name of that time, Diyar-ı Rûm is the kind that will shed light on the qu- alities of the Akhism organization in the 14th century. According to his reports, Ahis have an important function in the administration of the city in addition to the above mentioned functions. It is the rule of the city Ahis if the ruler is not found in a city.

Keywords: Ahi-Order, Turkish-İslamic Guild, Zawiyah, Ibn-i Battuta.

Yazar: Prof. Dr. Selim ÖZARSLAN

Yıl: 2018