HURUFAT DEFTERLERİNE GÖRE XVIII. YÜZYILIN MARAŞ’INDA ESNAF VE SANATKÂRLAR

Özet
Kökeni İslâm’ın ilk yıllarındaki fütüvvet hareketine dayandığı kabul edilen
ahilik müessesesi, Anadolu’da XIII. yüzyılın ilk yarısında Ahî Evran olarak
tanınan Şeyh Nasîrü’d-din Mahmud tarafından teşkilatlandırılmıştır. Hızla
yayılan bu teşkilat, Anadolu şehirlerinin yalnızca iktisadi hayatında değil siyasî
hayatında da önemli bir rol üstlenmiştir. Türkiye Selçuklularının yıkılmasından
sonra Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde etkili olan dört zümreden
biri ahilerdir. Fatih devrinden itibaren ahiler siyasî bir güç olmaktan çıkarak
esnaf birliklerinin idari işlerini düzenleyen bir teşkilat hâlini de almıştır. Bu
teşkilatın taşradaki yöneticileri esnafların kendi aralarından seçtikleri ahi babalarıdır.
Esnaflar ahi baba olmasını istedikleri ismi kadıya bildirir, kadı da
başkente gönderdiği arz ile bu isme berat yazılmasını ister; berat yazıldıktan
sonra ahi babanın görevi resmiyet kazanırdı. Bu beratların bir özeti Anadolu
ve Rumeli Kazaskerliklerinin ruznamçe kalemlerinde tutulan Hurufat Defterlerine
kaydedilirdi. Anadolu ve Rumeli’deki kazalar alfabetik sıraya göre
dizildiği Hurufat Defteri olarak adlandırılan defterlerdeki kayıtların büyük
çoğunluğu şehir, kasaba ve köylerdeki vakıf müesseselerinin tevliyet, kitabet,
imamet gibi cihetlerinin tevcih kayıtlarıdır. Bununla birlikte şehir ve kasabalardaki
esnaf teşkilatlarının Ahi Babalarına verilen beratları da içerdiği için bu
defterler, Ahilik teşkilatı araştırmaları açısından da önemli bir kaynak özelliği
gösterir. XVIII. yüzyılda Maraş ve Elbistan’daki ahi babaları adına yazılan
beratlar incelendiğinde şehirde debbağ, saraç, cüllah, bahçevan, sebzefüruş
gibi esnaf gruplarının faal olduğu, ahi babaların yanı sıra bahçevanbaşı, şeyh-i
sebʻa isimli görevlilerin bulunduğu bu görevlilerin zaman zaman haksız müdahalelere
uğradıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Hurufat Defteri, Maraş, Elbistan, Ahi Baba, Bahçevanbaşı,
Şeyh-i Sebʻa.

ACCORDING TO THE HURUFAT TEXTBOOKS
TRADEMANS AND ARTISANS OF THE MARAŞ IN
THE XVIII. CENTURY

Abstract
The Ahi Community, considered to have its origins in the Futuwwa movement
in the first years of Islam, was established in Anatolia in the 13th century.
It was organized by Sheikh Nasiruddin Mahmud, known as Ahi Evran, in the
first half of the century. This rapidly spreading organization played a significant
role not only in the economic life but also in the political life of Anatolian cities.
One of the four groups that were influential in the establishment of the Ottoman
Empire after the collapse of the Turkish Seljuks was the Ahi. Since the reign
of Fatih, the Ahis ceased to be a political power and became an organization
regulating the administrative affairs of tradesmen’s unions. The provincial administrators
of this organization were Ahi Fathers, elected by the tradespeople
among themselves. In this process, the tradesmen informed the judge regarding
the person they wanted to see as Ahi Father and the judge sent a petition to the
capital asking for a charter to be written for this person. Once the charter was
written, Ahi Father’s duty became official. These charters were summarized in
the Hurufat Books kept in the ruznamce (calendar) offices of the Anatolian and
Rumelia Cadileskery. The majority of the records in the books called Hurufat
Book, in which the districts in Anatolia and Rumelia are arranged in alphabetical
order, are the records of the assignment of foundation institutions in cities,
towns and villages, such as tevliyet, kitabet, imamet. In addition, these books
are also an essential source for research conducted regarding the Ahi Community,
as they contain the charters given to the Ahi Fathers in cities and towns.
When the charters written in the name of the Ahi Fathers in Maras and Elbistan
in the 18th century were examined, it was seen that tradespeople groups such as
tanners, saddlers, weavers, gardeners, and fruit-sellers were the groups active in
the city. Furthermore, in addition to the Ahi fathers, there were officials named
Bahcevanbasi (head-gardener) and Sheykh-i Sebʻa, and these officials were subjected
to unfair interventions occasionally.

Key Words: Hurufat Textbooks, Maraş, Elbistan, Head-Gardener, Sheykh-
i Sebʻa, Ahi Baba.

 

Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Ümmet SOYDEMİR
Sempozyum Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (2024) - Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi
Yıl: 2024
Yayınlandığı Dergi / Yayın Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt-II