HACI BAYRAM-I VELİ’NİN AHİLİKLE İRTİBATI

THE CONNECTION OF HAJI BAYRAM WALI WITH AKHISM

Özet
Ankara öteden beri, Ahi Ervan’ın 1240’lı yıllarda Kırşehir’e gelişiyle
Ahilik kurumunun çabucak yeşerdiği bir sosyo-kültürel havza olarak dikkat
çeker. Ahi Şerefeddin’in ve Ahi Elvan’ın 1280’li yıllarda At Pazarı, Saman
Pazarı ve Koyun Pazarı gibi ana ticaret arterlerinin merkezine camilerini,
zaviyelerini inşa etmişlerdi. Bu tarihten yaklaşık bir asır sonra Hacı Bayram
tekke ve zaviyesinin 1415’te inşasıyla birlikte, aynı antik tepe üzerinde,
Ahi Yakup ve Ahi Tura mescit ve zaviyelerinin yükseldiğini görüyoruz.
Hacı Bayram-ı Velî’nin bu sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapı içerisinde
gerek tahsil yıllarında talebe ve daha sonra Kara Medrese müderrisi
olarak yer aldığını görüyoruz. Bazı kaynakların onu Ahi Sultan şeklinde
adlandırması, yetiştiği sosyal yapıya uyum halinde katılmış olarak görülür.
Müderris iken ahilikle ilgili organik bir irtibat kaynaklarda geçmemektedir.
Ancak orta Anadolu’nun önemli bir âhilik merkezinde olmasını göz
önünde tutarsak, onun Ahilik atmosferinden etkilenmemesi düşünülemez.
Bir sosyoloji kanunu olarak toplum-birey etkileşimi, etkilenme veya etkileme
şeklinde kaçınılmazdır. Daha sonra Ebu Hamîdüddin-i Aksarayî’nin
(ks) manevi terbiyesine girip seyr u sülûk’unu ikmal eden Hacı Bayram-ı
Velî 1412’de şeyhinin ahiret yurduna irtihal etmesinden sonra memleketi
Ankara’ya gelir. İşte bu tarihten itibaren Hacı Bayram-ı Velî’nin tekke
camisini inşa ettiğini ve ortaya koyduğu etkinlikler bakımından Ahilik
yapılanması sergilediğini görüyoruz. Onun özellikle şehrin fakir, yoksul,
muhtaç kesimine yönelik faaliyetleri, el emeğini teşvik eden bir anlatım
tarzında sosyo-ekonomik ve sosyo kültürel hayata katıldığını görüyoruz.
Etrafında bakırcılık, değirmencilik, çiftçilik, ticaret yapanlar kadar Mahmut
Paşa gibi askeri bürokrasiden, Yazıcıoğlulları, Akşemseddin, Eşrefoğlu
Rumî gibi müderrislerden yani ilmiye sınıfından bir halka oluştuğu
görülüyor. Hacı Bayram-ı Velî Hazretleri, bulunduğu dönemde hareket halindeki
yörük toplulukları toprağa yerleşmeleri ve Anadolu Türk kolonları
oluşturmaya çalışması, bölgenin İslamlaşması açısından büyük önem arz
ediyordu. Kalıcı yerleşim birimleri kasabalar, şehirler, sanat ve ziraatın
gelişmesi, Müslüman Türk unsurların Anadolu topraklarında kökleşmelerine
büyük devlet olma yolunda önemli merhalelerden geçmesine yol açıyordu.
Bu tebliğde Hacı Bayram-ı Veli’nin Ahilik teşkilatı ile irtibatını ele
alacağız.
Anahtar Sözcükler: Hacı Bayram-ı Veli, Ahilik, Tekke, Zaviye.

Abstract
Ankara draws attention all along as a socio-cultural basin where
Akhi organization rapidly shot forth by the arrival of Ahi Ervan to Kırşehir
in 1240s. In 1280s, Akhi Serefeddin and Akhi Elvan built their mosques
and zawiyas to the centers of main commercial arteries such as At Pazarı
(Horse Market), Saman Pazarı (Straw Market) and Koyun Pazarı (Sheep
Market). About a century after that date, with the construction of Haji
Bayram dervish lodge and zawiya in 1415, on the same Ancient peak, we
observe Akhi Yakup and Akhi Tura masjids and zawiyas rising. Within this
socio-economic and socio-cultural structure we see that Haji Bayram Wali
appear as a student in his education years and later as a Black Madrasah
Professor. Some sources name him as Akhi Sultan because he is regarded
as he is harmoniously involved in the social structure where he grows up.
While he was a Professor, an organic connection with Akhism is not encountered
in the sources. However, if we consider that he was located in an
important Akhism center of Middle Anatolia, that he was not affected by the
atmosphere of Akhism is unthinkable. Community-individual interaction as
a sociology law is inevitable in form of being influenced or influencing.
Later on, Haji Bayram Wali ,who entered into the spritual decency of Hamiduddin-
Aksarayi and completed his seyru suluq, came to his hometown
Ankara after his Shaikhs passing away in 1412. From this date on, we
notice that Haji Bayram Wali built Tekke Mosque and displayed Akhisim
settlement in terms of the activities he put forth. We observe his activities
especially towards the poor, destitude and needy people and his participation
to the socio-economic and socio-cultural life through his encouraging
approach towards manual labor. It is seen that there were people around
him occupied with coppersmithing, miling, farming, trading as well as people
from military bureaucracy like Mahmed Pasha, also professors from
the ulama class like Yaziciogullari, Akshemseddin, Esrefoglu Rumi. Haji
Bayram Wali was of vital importance in his period in terms of adopting nomads
a sedentary life, his struggling to constitute Anatolian Turkish colons
and the islamisation of the area. Permanet settlement units, towns, cities,
development of art and agriculture gave rise to the rooting of Muslim-
Turkish elements over the Anatolia lands and passing through important
stages on the way to becoming a big state. We will discuss the connection
of Haji Bayram Wali with Akhi community through this paper.
Key Words: Hajı Bayram Walı, Akhısm, Takkah, Zawiya.

Yazar: Prof. Dr. Ethem CEBECİOĞLU

Yıl: 2017