FÜTÜVVETNAMELERLE AHİLİK VE ESNAF TEŞKİLATLANMASI ARASINDAKİ İLİŞKİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

AN EVALUATION ON THE RELATIONSHIP BETWEEN FUTUWWATNAMAS AND THE AKHI-STYLE GUILD ORGANIZATION

Özet
Fütüvvetnameler ahilik kurumunun inanç esaslarının, hayat felsefesinin ve ahlak anlayışının referans kaynağı olarak düşünülebilir. Esasında günlük hayatta her Müslümanın uyması beklenen adap ve erkanı ihtiva eden kurallar manzumesi olarak düşünülebilen fütüvvetnameler, İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren ve bu arada Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de iş hayatının, özellikle de esnafın iş yapma şekli ile ilgili bir anlamda uygulama esaslarını, yönetmelikleri ve yönergeleri içerir. Dolayısıyla, esas olarak Kur’an’ı, sünneti ve ehl-i beytin söz ve davranışlarını referans olarak kabul eden bu belgeler 10. yüzyıldan itibaren önce Arapça olarak, ardından Farsça ve 11. yüzyıldan itibaren de Osmanlı Türkçesi olarak yazılmaya başlanmış ve İslam toplumlarının iktisadi hayatında önemli bir yer edinmiştir.
Ancak, fütüvvetnamelerin içeriği; kullandıkları kaynaklar, kaynakları ele alış biçimleri, bir dizi gerçek-dışı mistik anlatımlar, Ehl-i beyt, Hz. Ali, Şia ve Alevilik konularında baskın bir dil kullanması, sünni geleneğe göre yaşayan Müslüman toplumlarda genel halk ve esnaf üzerinde ne ölçüde tesir edebildiği merak konusudur. Zira neredeyse Hz. Peygamber’in vefatından itibaren İslam dünyasında hiç bitmeyen ve keskin görüş ayrılıklarına ve uygulama farklılıklarına yol açan Sünni-Şia ayırımı bu kadar önemli bir mesele iken, hatta bilhassa fütüvvetnamelerin yazıldığı dönemlerde bu yüzden ayaklanmaların, siyasi ve askeri çatışmaların yaşandığı bir ortamda bu belgelerin Sünni Osmanlı toplumundaki tesirinin ne derece tabana hitap edebildiği, kanaatimizce araştırılması gereken bir konudur.
Bu çalışmanın amacı, söz konusu fütüvvet belgelerinin yazıldıkları dönemde ve sonrasındaki ahilik teşkilatları ve onların iş yapma pratikleri ile ne ölçüde uyuştuğunun tespit ve analiz edilmesi olacaktır. Başka bir ifade ile, fütüvvetnamelerin ne ölçüde genel ve ne ölçüde iş hayatına özel kurallar manzumesi olarak ortaya çıktıkları, bu ilkelerin ne ölçüde Sünni ağırlıklı İslam toplumlarının iş hayatına ve esnaf yapılarına yol gösterici olduklarının tespiti kanaatimizce önemli bir araştırma konusudur.

Anahtar Sözcükler: Fütüvvetnameler, Şia ve Alevilik, Ahilik, Esnaf Teşkilatları.

Abstract
Futuwwatnamas can be thought as the reference source for faith bases, life philosophy and moral perspectives of Akhizm. In fact, the Futuwwatnamas ponderable as body of rules which comprises of convenances and rules of conduct that have to do with business life and especially the guilds’ way of doing business which are expected for all Muslims to be followed comprise of practical principles, regulations, and instructions starting from the first periods of Islam including the periods of Seljuks and Ottomans. Therefore, these documents mainly taking up the principles of the Holy Quran, the sunnah, and the sayings and behaviors of the family of the Prophet (ehl-i beyt) as references have been started to be written since the 10th century in Arabic firts, then Persian and Ottoman Turkish languages, and taken an important place in economic life of the Islamic societies. The purpose of this study is to ascertain the place of these futuwwa documents in the principles and sources of Islamic economic thinking and analyze the findings.
However, it is a question of the extent to which the contents of futuwwatnamas, the sources they refer, ways of handling resources, a series of unrealistic mystical narratives, using a dominant language about the family of the Prophet, Ali, Shia, Alevizm can influence the general public and tradesmen in Anatolia living according to the Sunni tradition. Because while the Sunni- Shi'a distinction, which has never ceased since the death of the Prophet and led to sharp differences of opinion and differences of practice among the Muslims, was an important issue, especially in the periods of futuwwatnamas, in which an environment of uprisings, political and military conflicts stemming from this disagreement, the extent to which the impact of these documents on Sunni Ottoman society can be addressed is an issue that should be investigated in our opinion.
The purpose of this study is to identify and analyze the extent to which it corresponds with the Akhi organizations and their business practices during and after the mentioned futuwwa documents have been written. In other words, the extent to which futuwwatnamas have emerged as a general and to what extent a business-specific set of rules, and the ascertainment of the fact that to what extent these principles are guiding the business life and guilds’ structures of Sunni-dominated Islamic societies is an important research topic in our opinion.

Keywords:   Futuwwatnamas,    Şhia    ve    Alevism,    Akhizm,    Guild
Organizations.

Yazar: Prof. Dr. Ekrem ERDEM

Yıl: 2019