TREN

Veritabanı

ESKİ TÜRKİYE’DE İŞ TEŞKİLÂTINA KAYNAK TEŞKİL EDEN AHİLİK ÖNCESİ OLUŞUMLAR

ORIGINATOR FORMS OF BUSINESS ORGANIZATION OF BEFORE AKHISM IN OLD TURKEY

Özet
Eski Türkiye’de iş teşkilâtının tarihi genellikle Ahilik teşkilâtıyla başlatılmaktadır.
Ahilik ise -kökleri daha eski de olsa- Abbasî Devleti döneminde
teşkilâtlandırıldığı kabul edilen Fütüvvet yapılanmasının Anadolu’da
kazandığı veçhedir. Bu bakımdan, tasavvufî-ahlâkî, ticarî (esnaflık, iş eğitimi,
usta-çırak ilişkisi vb.), askerî ve idarî yönleri bulunan bir teşkilâttır.
Ahiliğin kökleri Ahi Evran-ı Velî ve mirasçısı olduğu tasavvufî ekol
vasıtasıyla öncelikle Fütüvvet teşkilatına dayandırılır. Fakat bazı araştırmacılar,
Ahiliğin köklerinin Mâverâünnehir-Horasan beldelerinde ortaya
çıkan iş teşekkülleri olduğu kanaatindedirler. Zaten Ahi Evran ve çağdaşı
bazı ilim ve tasavvuf erbabı, Anadolu’ya -özellikle Horasan bölgesindecereyan
eden birtakım sosyal hareketlenmelerin saikiyle göç etmişlerdir.
Mâverâünnehir bölgesine iktisadî ve dinî teşekküller açısından baktığımızda
karşımıza başlıca üç oluşum çıkmaktadır. Bu oluşumlar da birbirleriyle
ilintilidir: “Gaziler”, “Fityân” ve “Çıplaklar/Cavlaklar”. Her
üç oluşumun var olduğu dönemde bu bölge, Emevîlerin istilâsı altındaydı.
Bölgenin Baykend, Soğd, Fergana gibi zengin ticaret şehirleri yağmalanmış
ve buralarda ticarî hayat sekteye uğramıştı. İşte böyle bir ortamda adı
geçen oluşumlar ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu oluşumları Ahilik öncesi
yapılanmalar olarak görmek mümkündür.
Gaziler, Fityân ve Çıplakların ortaya çıkış şartlarıyla Anadolu’da
Beylikler döneminde Ahilerin Ankara’da kurdukları “hükümet’in ortaya
çıkış şartları hemen hemen aynıdır. Her iki dönemde de benzer bir güvensizlik
ve kaos ortamı hakimdir. Zor şartlarda ticaret hayatını yürütmek ve
kontrol altında tutmak temel amaçtır. Bu şartların karşılaştırılması konumuz
açısından ayrı bir önem arz etmektedir.

Anahtar Sözcükler: Eski Türkiye, İş teşkilâtı, Ahilik, Mâverâünnehir,
Horasan.

Abstract
The history of business organization in old Turkey is usually started
with Akhism organization. On the other hand Akhism is an aspect of Futuwwa,
which is considered to have been organized during the Abbasid
state, even if its roots are older. In this respect, Sufi-moral, commercial
(tradesmen, business education, master-apprentice relation, etc.), military
and administrative aspects are the organization.
The roots of Akhism are based on the organization of Futuwwa primarily
through the Sufi school, which is the Ahi Evran-i Veli and the heir. However, some researchers believe that the roots of Akhism are business
establishments that have emerged in the Mâverâünnehir-Khorasan bases.
Already Ahi Evran and some contemporaries of science and sufism have
migrated to Anatolia with the motivation of some social activites taking
place in the Khorasan region.
When we look at the economic zone and religious organizations in
the region of the metropolitan capital, three major occurrences appear.
These formations are also related to each other: “Gaziler”, “Fityân” and
“Çıplaklar / Cavlaklar”. In the period when all three formations existed,
this region was under the invasion of Umayyads. Rich trading cities such
as Baykend, Sogd and Fergana were plundered and the commercial life
in these areas. Such occurrences have emerged in such an environment.
Therefore, it is possible to see these formations as structures built before
Akhism.
With the emergence of Gazi, Fityan and Çıplaklar, the conditions of
emergence of the “government” of the Ahiites in Ankara during the period
of the Beyliks in Anatolia are almost the same. A similar atmosphere of insecurity
and chaos is dominant in both periods. Under difficult conditions,
the main purpose is to carry out and control the business life. The comparison
of these conditions is of special importance in terms of position.

Keywords: Old Turkey, Business organization, Akhism, Mâverâünnehir,
Horasan.

Yazar: Yusuf Turan GÜNAYDIN

Yıl: 2017
İlgili Dosyalar