EBU’L-HASAN EL-HARAKÂNÎ’NİN FÜTÜVVET ANLAYIŞININ AHÎLİK DEĞERLERİNİN OLUŞUMUNA KATKISI

THE CONTRIBUTION OF ABU’L-HASAN AL-KHARAKANI’S UNDERSTANDING OF FUTUWWA TO THE FORMATION OF THE VALUES OF AKHISM

Özet

Türk-İslam medeniyetinin öncü şahsiyetlerinden Ebu’l-Hasan El-
Harakânî (ö. 425/1033), hem yaşadığı çağda hem de ilerleyen asırlarda fikirleriyle insanları etkileyen, ufuk açıcı sözler söyleyen ve söylediklerini uygulayan bir İslâm âlimidir.
Yusuf Hemedânî (ö. 535/1140), Ahmet Yesevî (ö. 562/1166), Hacı Bektâşi Velî (ö. 670/1271) ve Hacı Bayram-ı Velî (ö. 833/1429) gibi gönül sultanları onun öğretisini takip etmişlerdir. Gönüller sultanı Mevlânâ da (ö. 670/1271) manevî mürşidi kabul ettiği El-Harakânî’den “bilgeler
bilgesi” diye bahsetmiş, pek çok şeyi ondan öğrendiğini ifade etmiş ve
Mesnevî’sinde menkıbelerini anlatmıştır. Şems-i Tebrîzî de (ö. 645/1247)
Makâlât adlı eserinde ondan sitayişle söz etmiştir.
Temel medeniyet değerlerinin anlamsızlaştırılmaya çalışıldığı şu
günlerde El-Harakânî ve Ahi Evran (ö. 659/1261) gibi İslam medeniyet
havzalarında yetişen rol model şahsiyetlerin Kur’ân ve sünnet’ten ilham
alarak geliştirdikleri öğretilerin bilinmesi ve bunların gelecek kuşaklara
aktarılması büyük önemi haizdir.
Kars’ta medfûn bulunan, Anadolu merkezli medeniyet birikiminin
öncülerinden sayılan, hayatını İslâm’ı anlamaya ve yaşamaya adayan,

dünyevî makamlara itibar etmeyen, tüm insanları sevgi, şefkat ve merha-
metle kucaklayan Ebu’l-Hasan El-Harakânî’nin fütüvvet anlayışının bilin-
mesi ve bunun Ahiliğin temel prensiplerinin oluşumuna sağladığı katkıla-
rın ortaya konulması gerekmektedir.

Bu tebliğde El-Harakânî gibi bir bilgenin fütüvvet anlayışının temel-
lerini oluşturan doğruluk, diğerkâmlık, fedakârlık, isâr, cömertlik, misafir-
perverlik, yiğitlik, kahramanlık, kötülüğe iyilikle mukabele etme, ahde vefa

ve tevazu gibi üstün ahlâkî değerlerin Ahiliğin ilke ve esaslarının oluşu-
muna sağladığı katkılar değerlendirilmektedir. Nitekim El-Harakânî; “Her

kim bu kapıya gelirse ekmeğini verin ve adını/ inancını sormayın. Zira

Ulu Allah’ın dergâhında ruh taşımaya layık olan herkes, elbette Ebu’l-
Hasan’ın sofrasında ekmek yemeye de lâyıktır” diyerek asırlar öncesinden

asimilasyonun, ötekileştirmenin ve ayrımcılığın yanlışlığına dikkat çeken,
dili, dini, ırkı, rengi ve mezhebi ne olursa olsun her insana değer veren bir
gönül sultanıdır.
Anahtar Sözcükler: Ebu’l-Hasan El-Harakânî, Ahi Evran, Fütüvvet,
Ahilik, İsâr.

Abstract

Abu’l-Hasan al-Kharakani, one of the leading figures of the Turkish-
Islamic civilization, influenced people with his ideas both in the time he li-
ved and in the ages that followed, is an Islamic scholar who speaks horizon

words and implements what he says.
The sultans of hearts such as Yusuf Hamadani (d. 535/1140), Ahmed
Yasavi (d. 562/1166), Hacı Bektashi Vali (d. 670/1271) and Hacı Bayram
Vali (d. 833/1429) followed his teachings. Mavlana, the sultans of hearts
(d. 670/1271), mentioned that al-Kharakani is spiritual mentor and wise
man and expressed that he learned many things from him and told legends
in his book of Masnavi. Shams-i Tabrizi (d. 645/1247) also praised him in
his work Makalat.
In these days when the values of the basic civilization are tried to be
made meaningless, it is very important to know the teachings developed by
the role model figures such as al-Harakani and Ahi Evran (d. 659/1261),
which are raised in the Islamic civilization basins, through inspiration from
the Qur’an and sunnah and to transfer them to future generations.

It must be known the understanding of the futuwwa of Abu’l-Hasan al-
Harakani, who is considered to be the forerunner of the Anatolian-centered

civilization, who is entombed in Kars, who is devotes his life to understand
and to live Islam, does not respect worldly authorities, embraces all people

with love, mercy and compassion and revealed the contributions to the for-
mation of the basic principles of Akhism.

In this paper, the contributions of superior moral values such as cor-
rectness, altruism, sacrifice, generosity, hospitality, heroism, response to

goodness to evil, abandonment and humility, which constitute the basis of
understanding of futuwwa a philosopher like Harakani, is evaluated for the
formation of principles and rules of Akhism. Indeed he said “Who comes
to this caravan may give his/ her bread (livelihood), do not ask his/ her the
belief; inasmuch as, anyone, who are worthy of carrying spirit in the Holy
maqam of Allah, of course, also are worthy of eating bread on the table of
Abu’l-Hasan” and noted that the errors of assimilation, marginalization
and discrimination centuries ago and showed that he gave the value of
every human being regardless of their language, religion, race, color and
sects.
Keywords: Abu’l-Hasan al-Kharakani, Ahi Evran, Futuwwa, Akhism,
Altruism.

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ahmet Emin SEYHAN

Yıl: 2017