AZERBAYCAN TASAVVUF TARİHİNDE AHİLİK VE AHİLER

ÖZET

12. Asırda Abbasi halifesi Nasır (1181-1223) tarafından resmi ola­rak tanınan Fütüvvet, bir iktisadi-sosyal müessese olarak Türk-İslam dünyasında çok önemli fonksiyonlar icra etmiştir. Ahiliğin kurulu­şunda ve yayılmasında AzerbaycanlI mütefekkir sufilerin büyük rolleri olmuştur. Ahilik felsefesinin oluşturulmasında ve yayılmasında Siha- büddin Sühreverdi’nin büyük bir yeri vardır. Yine Ahi Ferec Zenca- ni, Sadeddin Ebu ’l-Kasım Tebrizi tanınmış ilk Ahilik ideologlann- dandır. Ahi Ferec’in yetiştirdiği Nahcıvanlı Hace Muhammed Hoş- nam ve Bale Halil de devrinin önde gelen sufı-ahileridir. Azerbay­can’dan Türk dünyasına yayılan Halvetiyye tarikatı bünyesinde de Ahi Muhammed, Ahi Yusuf ve Ahi Mirem gibi birçok Ahi sufi ve şeyhler olmuştur. Azerbaycan’da, özellikle de Tebriz ve Şirvan’da Ahiliğin yayılmasında hizmet eden Evhadüddin Kirmani 13. asır başlarında Azerbaycan ’a birden fazla sefer ederek birçok Ahi halife yetiştirmiştir. Azerbaycan Ahiliği incelendiğinde onun Anadolu Ahili­ği ile bir bütünlük arz ettiği görülür. Bu iddiayı doğrulayan en önem­li delil, Anadolu Ahiliğinin kurucusu Ahi Evran ’m AzerbaycanlI ol­masıdır.

Tebliğimizde Azerbaycan ahiliğini incelerken bir yandan da Anadolu ahiliği ile ilişkileri üzerinde durulmaktadır. Ayrıca Şirvanlı Ahi Mi­rem ile Gülşehri arasındaki benzerliklere dikkat çekilerek bunların aynı şahıs olup olmadıkları aydınlatılmaya çalışılacaktır.

ABSTRACT

When the Anatolian Akhism is in kuestion, the first person who comes directly in mind is Akhi Ervin, who was from the Azerbaijanian Turks. He was Azerbaijanian at the origins and it wasn’t without a reason, because from the beginin of Akhism system Azerbaijanian Suphies have played very important roles in it. Between the XII-XV centuries, many important Suphi representatives were found in Azernbaijan. Sihabuddin Suhreverdi who set the philosophy of Ak­hism was one of these important representatives and the followres of him were Akhi Ferec Zencani, Sadeddin Ebu’l-Kasim Tebrizi and the others. From the follower of Akhi Ferec Zencani, Had Moham­mad Hoshnam and Bale Halel are also considered to be some of those important representatives of Suphi Akhism. There were a lot of Suphi Akhies in the constitution of Halvettiye order as well. Akhi Moham­mad, Akhi Yousuf and Akhi Mihrem can be considered Like some of them. Evhaduddin Kirmani is specially known to be the spreador of Akhism in different cities of Azerbaijan like Nakckivan, Tebriz and Shirvan. During the XII century he has travelled several times to Azerbaijan in order to rise ur many Akhi caliphes. When we ehamine Azerbaijan and Anatolian Akhism we come to conclusion that Azer­baijanian Akhism presents absolutely entirity with the Anatolian Ak­hism. During the Notifications Azerbaijan Akhism and its relations with Anatolian Akhism will be ehamined. Besides the relations between Akhi Mihrem and Gulshahri will be ahamined at the same the kuestion of them being one or different persons will be clarified as well.

Yazar: Mehmet RIHTIM

Yıl: 2012