AZERBAYCAN HALK EDEBİYATI ATALAR SÖZLERİNDE AHİLİK İLKELERİ

Özet
Atasözü, uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal
olmuş, öğüt verici nitelikte söz; deme, mesel, sav, darbımesel olarak tanımlanır.
İnsanlık tarihi kadar eskiye giden geçmişiyle atasözleri, her milletin kültür
kodlarını geçmişten günümüze taşır. Yazılı olarak kayda geçmeden önce
ve yazıyla kaydedildikten sonrasına ait uzun yılların tecrübelerini yansıtan
bu özlü sözler, tarihin ve bugün hayatta olmayan atalarımızın yeni nesiller
olarak bizlere birer armağanı gibidir. Tecrübeler sonucunda oluşan öz fikri,
düşünceyi en az kelime ile ifade etmek atasözlerinin en önemli özelliğidir. Bir
kimsenin en çok sevdiği dostu, arkadaşı olarak ifadesini bulan ‘ahi’ kelimesi
de “kökleri eski Türk törelerine dayanan ve Anadolu’da yüksek bir gelişim
gösteren esnaf, zanaatçı, çiftçi vb. bütün çalışma kollarını içine alan ocak”
şeklinde açıklanan ‘ahilik’ müessesinin temelini oluşturmaktadır. Bu sebeple
dost, kardeş, yakın, güvenilir olmak ahiliğin önde gelen düsturlarındandır.
Geniş bir coğrafyada, binlerce yıl öncesinden başlayarak dünya sahnesinde
yerlerini alan Türklerin dünya medeniyetine yaptıkları katkılardan biri ahilik
teşkilatı olmuştur. Özü itibarıyla ticaret hayatını düzenleyen ilkeler etrafında
oluşan ahilik sistemi, aslında, sosyal hayatın bütününe etki ederek bütün toplumu
şekillendiren bir medeniyet tasavvurudur. Çalışmada ahilik ilkelerinin
izleri, Türk dünyasının en önemli unsurlarından olan Azerbaycan Türklerinin
sözlü edebiyat ürünlerinden olan atasözlerinde takip ve tespit edilmeye
çalışılacaktır. Ahilik öğütlerinin özünde yer alan elin, kapın ve sofran açık
olsun; gözün, dilin ve belin kapalı olsun şeklinde yer alan temel ilkelerden
başlayarak diğer öğütlerin bu atasözlerinde nasıl hayat bulduğu görülecektir.
Bu yolla Türk dünyasının ortak kültür öğeleri vasıtasıyla nasıl bir bütünlük ve
benzerlik gösterdiği bir kez daha anlaşılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Edebiyatı, Halk Edebiyatı, Ahilik, Ahilik
ilkeleri, atasözü, atalar sözü.

AKHISM PRINCIPLES IN AZERBAIJANI FOLK
LITERATURE PROVERBS

Abstract
A proverb is defined as an admonitory saying that is based on long trials
and observations and has become public knowledge; saying, matter, argument.
With a history as old as the history of humanity, proverbs carry the
cultural codes of every nation from the past to the present. These proverbs,
which reflect the experiences of many years before and after they were recorded
in writing, are like the gifts of history and our ancestors who are not alive
today to us as new generations. The most important feature of proverbs is to
express the core idea and thought formed as a result of experiences with minimum
words. The word ‘ahi’, which is expressed as a person’s favourite friend
and companion, is the basis of the institution of ‘Akhism’, which is explained
as ‘a hearth that includes all branches of work such as tradesmen, craftsmen,
farmers, etc. whose roots are based on ancient Turkish traditions and which
has shown a high development in Anatolia’. For this reason, being a friend,
brother, close and trustworthy is one of the leading principles of akhism. One
of the contributions of the Turks, who took their place on the world stage
starting thousands of years ago in a wide geography, to the world civilisation
has been the Akhism organisation. The Akhism system, which is essentially
formed around the principles that regulate trade life, is actually a vision of
civilisation that shapes the whole society by affecting the whole of social life.
In this study, the traces of Akhism principles will be tried to be traced and
identified in the proverbs of Azerbaijani Turks, one of the most important
elements of the Turkish world, which are among the oral literature products of
Azerbaijani Turks. Starting from the basic principles of the Akhism principles,
which are at the core of the Ahi admonitions, such as let your hand, door
and table be open; let your eyes, tongue and waist be closed, it will be seen
how other admonitions come to life in these proverbs. In this way, it will be
understood once again how the Turkish world shows integrity and similarity
through common cultural elements.

Keywords: Azerbaijani Literature, Folk Literature, Akhism, Akhism principles,
proverb, sayings of ancestors.

 

Yazar: Dr. Hasan Ali ÇETİN
Sempozyum Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (2024) - Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi
Yıl: 2024
Yayınlandığı Dergi / Yayın Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt-II