ANADOLU’DA BİLİNEN İLK TÜRKÇE MANZUM FÜTÜVVETNÂME OLAN ŞEYH EŞREF B. AHMED FÜTÜVETNÂMESİNDE DÎNÎ MUHTEVÂ

RELIGIOUS CONTENT IN THE ŞEYH EŞREF B. AHMED’S FUTUWWATNAMA KNOWN AS THE FIRST TURKISH POETICAL FUTUWWATNAMA IN ANATOLIA

Özet

Fütüvvetnâmeler, Ahî teşkilatlarının gelişmesiyle birlikte fütüvvet kavramını ve bu teşkilatların kaidelerini ortaya koyan eserler olarak ortaya çıkmıştır. Türk Edebiyatının da bir türü olan fütüvvetnâmeler ahlaki ve tasavvufî içerikli eserlerdir. Şeyh Eşref b. Ahmed Fütüvvetnâme’si 444 beyitlik ve aruzun fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbıyla yazılmış bir mesnevidir. 1452’de Edirne’de istinsah edildiği bilinen bu eserin 14. yüzyılın sonu ile
15. yüzyılın başında yazıldığı tahmin edilmektedir. Şeyh Eşref b. Ahmed’in bu tarihler arasında yaşamış olabileceği göz önünde bulundurularak bu fütüvvetnâmenin Eski Türk Edebiyatında bilinen üç Türkçe manzum fütüvvetnâmeden ilki olduğu düşünülmektedir. Mesnevi 1992 yılında Orhan Bilgin tarafından Türkçesine aktarılarak yayımlanmıştır. 2016 yılında da Mustafa Güneş tarafından çalışılıp yayımlanmıştır. Eserde fütüvvetin ana ilkelerinden olan güzel ahlak, nefsine hâkim olmak, iyi huylu olmak, Allah’ın emir ve yasaklarına uymak, Hz. Peygamber’in sünnetine uymak, hak ve adalet sever olmak, yalan söylememek, din ve mezhep gözetmeksizin bütün insanlara sevgi beslemek konuları ele alınmaktadır. Bu temalar tasavvuf anlayışı içerisinde tarîkat, şerîat, hakîkat, mârifet gibi kavramlarla birlikte Şeyh Eşref b. Ahmet Fütüvvetnâmesindeki beyitlerde yer almaktadır. Aynı zamanda Allah ve Hz. Peygamber sevgisi dînî muhtevânın önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Şair eserin ilk beyitlerinde iyilik yapmak ve tevazu göstermek ile ilgili öğütleri verdikten sonra akıl ve nefsi konuşturarak Hakk yoluna yönelmenin önemini vurgulamaktadır. 297. beyitten sonra ise “Tarikat Beyanıdur” başlığı altında tarikat adabından söz etmektedir. Eserde fütüvvete dair yalnızca ahlakî ve tasavvufî hususların yer alması nedeniyle bu fütüvvetnâmeyi sufî fütüvvetnâmeleri içinde değerlendirmenin doğru olacağı kanaatindeyiz. Bu tebliğde, Allah inancı, Peygamber sevgisi ve fütüvvetin temel ahlakî esasları ve tasavvufu ortak çerçevede ele aldığını düşündüğümüz Şeyh Eşref b. Ahmed’in manzum fütüvvetnâmesinde dînî ve tasavvufî kavramların bazıları tespit edilerek örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Fütüvvetnâme, Tasavvuf, Allah, Hz. Peygamber, Ayet, Hadis.

Abstract

Futuwwatnamas are pieces which reveal the concept of futuvvet and the rules of Ahi community. Futuwwatnamas ,including moral and mysticism, are kinds of Turkish Literature. Şeyh Eşref B. Ahmed’s Futuwwatnama which was written as a masnawi in “fâilâtün fâilâtün fâilün” aruz prosody consists of 444 couplets Futuwwatnama was copied in Edirne in 1452. As It is estimated that Şeyh Eşref b. Ahmed lived during the end of the 14th century and begining of the 15th century Şeyh Eşref b. Ahmed’s Futuwwatnama we can consider that it is first Turkish poetical futuwwat-nama among other three in Turkish Literature. Şeyh Eşref b. Ahmed’s Futuwwatnama was published by Orhan Bilgin in 1992 and Mustafa Güneş in 2016. Some major principles such as social ethics, self denial, have one’s heart in the right place, obeyance God’s orders and prohibitions, adhere to the hadth’s of the Prophet, being fair, never lying, loving all people wt- hout discrimination are explained with mystical concepts in Şeyh Eşref b. Ahmed’s Futuwwatnama. Considerable part of the Futuwwatnama consists of love of God and the Prophet. The first couplets of the Futuwwatnama tells about a kindness, sell oneself short and the discussion nafs and rea- son. The rules of dervish orders are explicated under the title of “Tarikat beyanıdur” after the 297th couplet in the Futuwwatnama. Because of the fact that there are only moral rules of Ahi community in this work of art, this futuwwatnama can be evaluated as a sufi futuwwatnama. In this paper in Şeyh Eşref b. Ahmed’s Futuwwatnama’s religious concepts are tried to be explained with examples.

Keywords: Futuwwatnama, Mysticism, Allah, The Prophet, Verse Of The Koran, Hadith.

Yazar: Arş. Gör. Aynur KURT

Yıl: 2018