AHİLİĞİN KURULDUĞU ASIRDA İSLAM DÜNYASI VE ÖZELDE ABBASİ HALİFELİĞİ

Özet

Ahîlik, son dönem Abbasî halifeleri tarafından kurulmuş Fütüvvet teşkilatını
büyük ölçüde örnek almış, mesleki eğitim ve esnaf örgütlenmesidir. Büyük
Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra İslam dünyası parçalanmıştır.
Yeni kurulan devletler ve beylikler de birbirleriyle mücadele etmişlerdir. İslam
toprakları doğudan Moğolların ve batıdan Haçlıların eş zamanlı işgal ve
istilalarına maruz kalmıştır. Müslümanlar adeta kendi özyurtlarında garip ve
sığıntı durumuna düşmüşlerdir. Devlet otoritesi, düzen ve istikrar bir türlü kurulamadığından
yüz binlerce Müslüman hayatını kaybetmiş ya da aç ve sefil
halde yurtlarını terk etmiştir.
Türkiye Selçukluları tarafından yönetilen Anadolu nispeten güvenli ve huzurlu
sayılırdı. Selçuklular Haçlı saldırılarını göğüslüyor ve yaklaşan Moğol
tehlikesine karşı hazırlanıyordu. Anadolu, Türkistan’dan, Horasan ve İran’dan
kaçarak sığınanlara ev sahipliği yapıyor ve onlara Ensar oluyordu. Ahi Evran,
Mevlâna ve Hacı Bektaş gibi büyük düşünürler doğdukları memleketlerden
Anadolu’ya hicret etmişlerdi. Onlar gibi niceleri ilim ve hikmetle sorunları
teşhis edip çözüm yolları sunmuşlardı. Basiretli devlet adamlarının himaye ve
desteğiyle de bunları uygulamışlardı. Ahîlik gibi çağları aşan köklü ve kalıcı
kurumlar böylece tesis edilebilmişti.
İslam dünyasında ve özelde Anadolu’da yüzbinlerce çocuk yetim kalmış
ve işsiz güçsüz başıboş gençler (ayyârîn) sorun olmaya başlamıştı. Halife
Nâsır-Lidînillâh’ın (575-622/1180-1225) hususi gayretleriyle Fütüvvet Teşkilatı
kurulmuştu. O, maddi ve manevi yönden motive etmek suretiyle ortak
değerlere sahip çıkacak ve tarihi şahsiyetleri kendine rol model alacak gençler
yetiştirmeyi hedeflemişti ve ulaşabildiği İslam beldelerine de bu anlayışı
yaymak istemişti. Halifenin bu amaçla büyük mutasavvıf Sühreverdî’yi (ö.
632/1234) Anadolu Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubad’a (616-635/1220-
1237) gönderdiği bilinmektedir.
Debbağcılık (deri işleme) mesleğinde mahir olduğu anlaşılan Ahî Evrân,
diğer meslekler için uyulması gereken birtakım kurallar koymuştu. Gönüllülük
esasına göre işleyen, yaptırımları olan bir sistem kurulmuştu. Ahîlik
kurumunu kullandığı dini motifler, semboller, kavramlar, anlayışlar ve hatta
yaşantıları bakımından tasavvufi geleneğine bağlayanlar ve benzetenler olmuştur.
Ahîler de topluma ve devlete karşı sorumlulukları yerine getirmede titizlik göstermişlerdir. Moğol işgaline karşı direnmişler, Osmanlı Devleti’nin
kuruluşunda ve sonrasında etkili olmuşlardır.

 

Anahtar Kelimeler: Ahi Evran, Ahîlik, Abbasi Halifeleri ve Fütüvvet
Teşkilatı.
 

THE ISLAMIC WORLD AND THE ABBASID
CALIPHATE IN PARTICULAR IN THE CENTURY OF
THE ESTABLISHMENT OF AKHISM
 

Abstract

Akhism is an organisation of vocational education and tradesmen, largely
modelled on the Futuwwat organisation established by the Abbasid caliphs
of the early period. After the collapse of the Great Seljuk State, the Islamic
world was fragmented. Newly established states and principalities also struggled
with each other. Islamic lands were subjected to simultaneous invasions
and invasions of the Mongols from the east and the Crusaders from the west.
Muslims almost became strangers and asylum seekers in their own homeland.
Since state authority, order and stability could not be established, hundreds of
thousands of Muslims lost their lives or left their homeland in a hungry and
miserable state.
Anatolia, ruled by the Seljuks of Turkey, was relatively safe and peaceful.
The Seljuks were braving the Crusader attacks and preparing for the impending
Mongol threat. Anatolia played host to those fleeing from Turkestan,
Khorasan and Iran and became their Ansar. Great thinkers such as Akhi Evren,
Mawlana and Haci Bektas had emigrated to Anatolia from their homelands.
Many others like them had diagnosed the problems with science and wisdom
and offered solutions. They implemented them with the patronage and support
of prudent statesmen. This is how deep-rooted and lasting institutions such as
Akhism, which transcended the ages, were established.
Hundreds of thousands of children had been orphaned in the Islamic world
and in Anatolia in particular, and unemployed stray youth (al-ayyârîn) had
become a problem. With the special efforts of Caliph Nāṣir Lidīnillāh, the
Futuwwat organisation was established. He aimed to raise young people who would protect common values and take historical figures as role models by
motivating them materially and spiritually, and he wanted to spread this understanding
to the Islamic lands he could reach. It is known that the Caliph
sent the great Sufi al-Suhrawardī (d. 632/1234) to the Anatolian Seljuk Sultan
Alaeddin Keykubat for this purpose.
Akhi Evren, who was understood to be skilful in the profession of debbagging
(leather processing), had set rules to be followed for other professions.
A system that operated on the basis of volunteerism and had sanctions was established.
Some people have linked and likened the Akhism Institution to the
Sufi tradition in terms of the religious motifs, symbols, concepts, understandings
and even their lives. Akhis were meticulous in fulfilling their responsibilities
towards the society and the state. They resisted against the Mongol
invasion and were influential in the establishment of the Ottoman Empire and
afterwards.

 

Keywords: Akhi Evren, Akhism, Abbasid Caliphs and Futuwwat Organization.

 

Yazar: Doç. Dr. Ali HATALMIŞ
Sempozyum Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu (2024)
Yıl: 2024
Yayınlandığı Dergi / Yayın Adı: 7. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt-1