VIII.YÜZYILDA BİR MÜSLÜMAN TÜRK FETÂ: ABDULLAH İBN MÜBÂREK VE FÜTÜVVET ANLAYIŞI

A MUSLIM TURKISH CHIVALROUS IN THE 8th CENTURY: ABDULLAH IBN MUBAREK AND HIS CONCEPT OF FUTUWWA

Özet
Fütüvvet anlayışının doğup geliştiği II-IV/VIII-X. yüzyıllar,
İslâmiyet’in bütün kurumlarıyla geniş coğrafyalarda hâkimiyet kurduğu
dönemdir. Nişâbur, Merv, Buhara ve Semerkand gibi merkezlerdeki ribat,
hankâh ve medreselerde yetişen fütüvvet ehli sûfîler, İslâmiyet’i dar kalıplar
içinde değil, geniş ve yumuşak bir ruh ve mânâ ile anlatmışlardır.
Fedakâr ve alçakgönüllü, cömert ve samimi davranışlarıyla insanlara örnek
olmuşlardır.
Fütüvvet ehlinin özellikleri doğruluk, dürüstlük, cömertlik, zühd, hem
nefsle hem de düşmanla cihad, ana babaya iyilik, dostlarla iyi geçinmek
ve kötülüğe iyilikle karşılık vermektir. Fütüvvet anlayışının ilk nüveleri
Basra’da Hasan-ı Basrî, Mekke’de Fudayl b. Iyaz, Merv’de Abdullah
ibn Mübârek, Nişâbur’da Ebû Hafs Haddâd’da görülür. Abdullah ibn
Mübârek’in düşünceleri ile fütüvvet ehlinin fikirleri karşılaştırıldığında
aralarında birçok yönden benzerlikler dikkat çekmektedir. İlim öğrenmeyi
nafile ibadetten üstün gören Abdullah ibn Mübârek, alçakgönüllü,
mütevazı bir öğrenci olarak sürekli bilgi ve hikmetin peşinde koşmuştur.
Hz. Peygamber’de örneklenen Kur’an ahlâkını yaşama gayreti içinde olmuştur.
Muhtaç insanların ihtiyaçlarını gidermeyi nafile hac yapmaktan,
itikâfa girmekten, kurban kesmekten daha önemli görmüştür. Dostluk bağının
inceliğine dikkat çekerek arkadaşlarının kusurlarını görmezlikten
gelmiş, onlarla hoş sohbet etmeye özen göstermiştir. Allah yolunda cihad
yapmayı zâhidlerin ve âbidlerin ülkelerinde ve hatta Mekke ve Medine gibi
kutsal yerlerde ibadet etmelerinden, gözyaşı dökerek Allah’a yalvarmalarından
üstün tutmuştur.
Abdullah ibn Mübârek, fütüvvet ehlinin de sıfatları olan ilimle amel,
akıl ile kalp birlikteliğini sağlayan muhteşem bir âlim, edeb ve ahlâk şiirleri
söyleyen bir şâirdir. Helal haram ayrımına özen gösteren verâ sahibi
bir zâhiddir. Zühdle ticareti, mal ile kanaati barıştıran şükreden cömert
bir zengindir. Allah’ın dinini yaymak üzere gazalara katılan bir gâzidir.
Onun hayat felsefesi; asırlar boyunca İslâm coğrafyasına yön veren ve modern
çağda da geçerliliğini koruyan bilgi ve hikmet, edeb ve ahlâk, zühd ve
takvâ, ve gönülleri İslâmiyet’in sevgisiyle doldurmak için bıkıp usanmadan
gayret etmek şeklinde özetlenebilir.

Anahtar Sözcükler: Fütüvvet, Zühd, Feta, Ahlak, Cömertlik.

Abstract
The concept of futuwwa was comprised of and developed in the 2-4/8-
10th centuries, when the Islam was dominated in the wide areas with its all
institutions. Pious Sufis who were raised in ribat, khanqah, and madrasah
in the cities such as Nishabur, Merv and Bukhara explained the Islam with
a wide and soft spirit and sense, instead of narrow patterns. They were a
role model for people with their altruistic, modest, generous, and sincere
behaviors.
The characteristics of the followers of futuwwa are truth, honesty, generosity,
ascetism, jihad against both nafs and enemy, kindness to the parents,
being nice to friends, and returning goodness for evil. First essences
of the concept of futuwwa can be seen at Hasan al-Basri in Basra, Fudayl
b. Iyaz in Mecca, Abdullah ibn Mubarek in Merv, and Ebu Hafs Haddad
in Nishabur. It is noteworthy that there are many similarities between the
thoughts of Abdullah ibn Mubarek and the thoughts of the followers of
futuwwa. Abdullah ibn Mubarek, who sees acquiring knowledge is more
valuable than supererogatory prayer, had always pursued knowledge and
wisdom as a modest and humble student. He was in an endeavor to live his
life based on the principles of Qur’an modelled by the Prophet. According
to him, helping the poor in need is more important than supererogatory
hajj, praying in the itikaf, and sacrificing as a ritual. He drew attention to
the fragility of friendship, he therefore was tolerant of his friend’s faults,
and he was careful and gracious in his conversations with them. He had
valued jihad above to worship of ascetics’ and abids in their countries, and
even in Mecca and Madinah, and begging to God with tears.
Abdullah ibn Mubarek, is a great scholar who acts in accordance with
his knowledge, and strikes the balance between mind and heart, which are
also qualities required of the followers of futuwwa. He is also a poet, writing
poems about decency and morality. He is a pious ascetic, pays particular
attention to distinction between halal and haram. He is a generous,
wealthy person who reconciles the concepts of ascetism with trade, and
property with modesty. He is a ghazi who participates in holy wars in order
to spread the religion of God. His philosophy of life can be summarized as
striving for knowledge and wisdom, propriety and morality, ascetism and
taqwa, and filling the hearts with the love of Islam, the values that guides
Islamic geography for centuries and still survives in the modern era.

Keywords: Futuwwa, Ascetism, Chivalrous, Morality, Generosity

Yazar: Prof. Dr. Mehmet Necmeddin BARDAKÇI

Yıl: 2017