SERBEDÂRÎ HAREKETİNİN ORTAYA ÇIKMASI VE GELİŞMESİNDE FÜTÜVVET TEŞKİLÂTININ ROLÜ

THE ROLE OF FUTUWWA ORGANIZATION IN ESTABLISHMENT AND DEVELOPMENT OF SARBADAR MOVEMENT

Özet
Serbedârîler 14. yüzyılın ilk yarısında Moğolların İran’daki yönetimlerine
karşı bir başkaldırı hareketi olarak ortaya çıktı. Hareketin temellerini
atan Şeyh Hâlîfe’nin Sebzevâr’da öldürülmesinden sonra yerine geçen
Şeyh Hasan-ı Cûrî Sebzevâr’dan ayrılarak Nîşâbûr, Meşhed, Habûşân,
Belh, Herât ve Tirmîz başta olmak üzere birçok yere seyahatler yaparak
taraftarlarını arttırdı. Mürîdlerinin çoğunun esnaf örgütünün içinden gelmesi
de faaliyetlerini kolaylaştırdı. Şeyh Hasan-ı Cûrî’nin savunduğu fikirler
esnaflar arasında daha kuvvetli taraftar buldu. Bunun sonucu olarak
da fütüvvet teşkilâtı ekonomi ve inanç birlikteliğini oluşturdu. Böylece Şi’î
Serbedârîlerde Mehdîlik ile fütüvvet anlayışı birlikte yürüdü. Cûrî yaptığı
faaliyetler nedeniyle bir süre sonra hapse atıldı. Bu sırada onun mürîdleri
Beyhak’ta isyan çıkararak 12 Şaban 737/16 Mart 1337 tarihinde bir devlet
hâline geldiler. Serbedârîler başlangıçta bir köylü hareketi olarak isyanı
başlatsalar da sonradan esnaf örgütleri devlet içinde etkin rol oynadı.
Hükümdarlar da esnaf örgütleri ile iyi ilişkilerde bulunarak iktidarlarını
korumaya çalıştılar. Hükümdar olmada ve bir kısım görev tevcihlerinde
onların izni ve rızası alındı. Bu dönemde Sebzevâr’da fütüvvet teşkilâtı o
kadar iyi teşkilatlanmıştı ki ölü yıkayıcılar bile bir temsilciye sahiptiler.
Hatta Kulû İsfendiyar gibi bazı yöneticilerin âhî olduğu kaynaklarda belirtilmiştir.
Daha sonra ölü yıkayıcıların lideri olduğu tahmin edilen Hâce Ali
Şemseddîn’in hükümdar olmasıyla da etkinlikleri zirveye ulaştı.

Anahtar Sözcükler: Serbedârîler, Şeyh Hasan-ı Cûrî, Fütüvvet Teşkilâtı.

Abstract
Sarbadar Dynasty emerged as a rebellion movement against the
government of Mongols in Iran in the first half of the 14th century. After
Shaykh Khalifa, who initiated the movement, was murdered in Sabzawâr,
Shaykh Hasan Juri left from here to increase supporters as making visits
many places firstly Nishapur, Mashhad, Khabushan, Balkh, Herât and Tirmiz.
Majority of his followers came from guild cooperation, which facilitated
his activities. Shaykh Hasan Juri’s ideas found many followers among
craftsmen in many places that he visited, in particularly in Nishapur. As a
result, futuwwa organization created a unity of economy and belief. Therefore,
Mahdi and futuwwa movement grew together in Shi’i Sarbadar
Dynasty. Then, Juri was prisoned due to his activities. In the meantime, his
followers rebelled in Baihaq and found a state in 12 Şha’ban 737/16 March
1337. Although Sarbadar Dynasty started their rebellion as a rural movement
in the beginning, guild cooperation had a crucial role in the state
with influences of Juri, who joined them after leaving the prison. Emperors tried to maintain their ruling as setting good relationships with guild cooperation.
Their permissions and consents were taken in becoming emperor
and some other role assignments. In this period, futuwwa organization was
organized well such that even corpse washers (gassals/responsible of preparing
the corpse according to religious beliefs) had a representative. Likewise,
Kulû İsfendiyar has been mentioned as an akhi in some sources. After
Khwaja Ali Shamsuddin, who was estimated to be leader of corpse washers
(gassals ) and became ruler peaked activities of futuwwa organization.

Keywords: The Sarbadarids, Shaykh Hasan-ı Juri, Futuwwa Organization.

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Mustafa ŞAHİN

Yıl: 2017