İSLAM AHLAKI VE KAPİTALİZMİN RUHU: AHİLİK ÜZERİNDEN ABDESTLİ KAPİTALİZME SELF-ORYANTALİST BİR DERKENAR

ÖZET

(Batılı) modern tarih yazımında, tarihe bir yön ve bütünlük atfeden, tarihin ilkel olandan modern olana, basitten karmaşığa doğru, evrimsel bir şekilde ilerlediğini söyleyen çizgisel tarih anlayışı belirleyici olmuştur. Tarihin sorununun geçmiş değil bugün olduğunu ispatlarcasına oluşturulan böylesi Avrupa-merkezci tarih yazımında başlangıç sona göre belirlenmiştir. Bu tarihin sonunda, bir ekonomi modeli olarak kapitalizm sosyolojik kanon eliyle uygarlığın, gelişmenin bir önkoşulu olarak öne sürülmüştür. Sosyolojik gelenekte toplumların tarihsel gelişim süreci analizlerinde, Weber’in “Kapitalizmin Ruhu ile Protestan Ahlakı” arasında kurduğu ilişki üzerine olan tezi, bütün tartışmalı yanlarına rağmen hâkim konumda olmuştur. “Kapitalizm neden Avrupa’da ortaya çıktı” sorusuyla başlayan tez Doğu’da ortaya çıkamayışının nedenleri üzerinde durarak devam eder. Ülkemizde ise Sabri Ülgener Osmanlı toplumu üzerine yaptığı zihniyet analizleri ile bu Weberyentezi genişletmiştir. Bildiri, Weber’in kapitalizmin gelişmesine İslam’ın engel olduğuna dair İslam hakkındaki görüşlerinin oryantalist olduğunu, buna katılmakla birlikte Turner ve Rodinson gibi sosyal bilimcilerin Weber’i eleştirirken Weber’in Batı ve Doğu arasında farklılığa yaptığı vurgunun Batı dışı toplumların bir “öteki” olarak kurgulanmasında içerilen şiddetin giderilmesinden ziyade, bir özgüllüğün evrenselleştirilmesine hizmet ettiği yaklaşımından hareket etmektedir. Buradan hareketle bildiride Sabri Ülgener’in yaklaşımı, bir self-oryantalizm pratiği olarak değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Zira Ülgener’in analizlerinde kapitalizm gelişmenin modeli olarak görülmesi hasebiyle temel öncül konumundadır ve yaklaşımı bir Batılılaşma çabasının ürünü olarak incelenmeye müsaittir. Öte yandan Ülkemizde İslam’ın protestanlaştırılması, İslamî Kalvinizm, Müslüman Kalvinistler gibi kavramsallaştırmalarla kamuoyuna yansıyan, çağımızın tek geçerli ekonomik modeli olarak rüştünü ispatlamış kapitalizme aydınlarımızda ve dindar iş dünyasında yaşanan eklemlenme çabaları ve bu çabaya matuf olarak Batının Türklerin medeni kurumlar geliştirme kabiliyeti olmadıkları iddiasına cevap olarak Ahiliğin gösterilmesi ve genel olarak Ahiliğe olan yaklaşımlar birer self-oryantalizm pratiği şeklinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kapitalizm, Protestanlık, İslam, Self-Oryantalizm, Ahilik.

 

ISLAMIC ETHICS AND THE SPIRIT OF CAPITALISM: A SELF- ORIENTALIST POSTSCRIPT ABOUT ABLUTED CAPITALISM OVER AHI-ORDER

In (western) modern historiography, the understanding of linear history, which attribute a direction and integrity to history and claim that history progresses from primitive to modern, from simple to complex in anevolutionary manner, has been decisive. In such a Eurocentric historiography, which was created to prove that the problem of history is not the past but today, the beginning is determined according to the end. At the end ofthis history, capitalism as an economic model has been proposed by the sociological canon as a precondition of civilization and development. In the sociological tradition, the thesis on Weber's relation of "Spirit of Capitalismand Protestant Ethics" regarding the historical development process of societies has, despite all its controversial aspects, assumed a dominant position. The thesis that started with the question "Why did capitalism emerge in Europe" continues by focusing on the reasons why it could not emerge in the East. In our country, Sabri Ülgener expanded this Weberian theology with his mentality analysis on the Ottoman society. The paper takes as a starting point Weber's views about Islam that Islam is an obstacle to the development of capitalism and the approaches of social scientists such as Turner and Rodinson while criticizing Weber that Weber's emphasis on the difference between the West and the East serves to universalize a specificity rather thaneliminate the violence involved in the construction of non-Western societies as an "other". From here, Sabri Ülgener's approach will be regarded as a self- orientalist practice. For, in Ülgener's analysis, capitalism is seen as the model of development and therefore has the position of a fundamental premise and Ülgener's approach is appropriate to be examined as a product of a westernization effort. Furthermore, the efforts of the highbrows and the pious business world in our country to be articulated to capitalism, proved to be the only valid economic model of our time, that have been reflected on the public opinion through conceptualisations such as protestanization of Islam, Islamic Calvinism, Muslim Calvinists and showing Ahi-order in response to the West's claim directed towards these efforts that Turks do not have the ability to develop modern institutions and the approaches to Ahi-order, in general, will each be addressed as a self-orientalism practice.

Key Words: Capitalism, Protestantism, Islam, Self-orientalism, Ahi-order.

Yazar: Dr. Öğr. Üyesi İrfan KAYA
Sempozyum Adı: Uluslararası Ahilikte İş ve Ticaret Ahlakı Sempozyumu
Yıl: 2018