FÜTÜVVET EHLİ VE KADINLAR

THE MEMBERS OF THE FUTUWWA AND WOMEN

Özet
“Fütüvvet” kelimesi sözlükte gençlik, kahramanlık, cömertlik gibi
anlamlara gelir. Fütüvvete ait özellikleri şahsında temsil eden kişiye ise
“fetâ” denilir. Fetânın çoğulu “fityân”dır. Genel olarak fetâ ve fütüvvet
kelimeleri sûfî ve tasavvuf anlamında kullanılır ve bu terimlerle çok defa
sûfîde bulunması gereken fedakârlık, diğerkâmlık, iyilik, yardım severlik,
hoşgörü, insana sevgi ve saygı gibi ahlâkî nitelikler kastedilir.
Hicrî II. (m. VIII.) yüzyıldan itibaren önde gelen sûfîler fütüvvet kelimesini
tasavvufî bir terim olarak kullanmaya başlamıştır. Geçmişi cahiliye
dönemine kadar uzanan bu kavram II./IX. asırdan itibaren Müslüman
gençler arasında yayılan ictimâî, iktisâdî ve siyâsî bir kuruma ad olmaya
başlamıştır. Tasavvufun ferdî yaşayış biçiminden sıyrılıp kurumsallaşmasıyla
birlikte sufilikle iç içe geçmiştir. Nihayet esnaf tabakasıyla bütünleşerek
tasavvufî ve meslekî teşekkül halini alan Ahilik teşkilatına dönüşmüştür.
Günümüz araştırmalarında gerek fütüvvet gerekse Ahilik müessesesinin
erkeklere mahsus olduğu üzerinde durulur. Kaynaklara bakıldığında
ise birçok kadının bu müesseseye dâhil olduğu; söz ve davranışlarıyla, hal
ve hareketleriyle katkıda bulunduğu, bu özellikleri dolayısıyla fütüvvet ehli
arasında saygıyla anıldıkları görülür. Bunun en önemli örneklerinden birisi
Ahmed b. Hadraveyh’in hanımı Fatıma’dır.
Anlatıldığına göre Fatıma, Belh emirinin kızıdır. Daha o dönemde
eşini kendi seçme cesareti göstermiş; fütüvvet ehlinin önderlerinden olan
Ahmed b. Hadraveyh’e “Beni babamdan iste” diyerek haber göndermiştir.
Evlendikten sonra da cesaretli tavrını sürdürmüştür. Bir gün kocasıyla
birlikte Bayezid Bistâmî’yi ziyarete giderler. Bayezid’in yanına varınca
Fatıma yüzündeki peçeyi çıkarır ve çekinmeden konuşmaya başlar. Kocasını
şaşkınlık ve kıskançlık kaplar. Hesap soran kocasına şöyle cevap
verir: “Sen benim tabiatıma ve bedenime karşı mahremsin, o ise benim
yoluma karşı mahremdir. Ben seninle hevâ ve hevesime ulaşıyorum, onunla
ise Rabbime ulaşıyorum(…) Onun benimle sohbet etmeye ihtiyacı yoktur,
hâlbuki sen bana muhtaçsın.”
Kaynaklarda fütüvvet konusunda örnek söz ve davranışları olan, fütüvvet
ehli arasında saygıyla anılan daha başka kadınlar da bulunmaktadır.
Bu bildiride konuyla ilgi rivayetler bir araya getirilerek belli bir tasnif
dâhilinde değerlendirilecektir.
Anahtar Sözcükler: Fetâ, Fütüvvet, Kahramanlık, Yardımseverlik,
Fedakârlık, Cömertlik.

Abstract
The “fetâ” and “futuwwa” come from the same root. While Feta means
young, the futuwwa means youth, heroism and generosity. These concepts
that used to connote ideal person and the characteristics attributed
to that person have over time become a term broadly used in Sufi literature.
Often these terms refer to moral qualities such as benevolence, sacrifice,
generosity, tolerance, human dignity and love that a good person is supposed
to have.
Almost every characteristic of the futuwwa has an aspect regarding
human relations. And these relations entail the interaction with women.
There are rumors that during the periods when women and women’s rights
had not yet been in question, the Members of futuwwa usually listened to
women, learned from their sayings, and took a very respectful attitude towards
them.
Ahmed b. Hadraveyh’s wife Fatima is one of the most respected names
by the members of futuwwa. According to the narrative, Fatima was the daughter
of Belh’s commander. She had offered Ahmed b. Hadraveyh, one of
the leaders of the members of the futuwwa, to marry with her. After she got
married, she kept her courageous attitude. One day, she and her husband
visited to Great Sufi Bayezid Bistâmî. When she arrived at Bayezid’s circle,
she took the veil out from her face and began to talk without hesitation. Her
husband was filled with surprise and jealousy.
He asked Fatıma, “why did you do it?” Fatima responded to her husband:
“You can see the secret places of my body. But he can know the secret
places of my spiritual path. I am fulfilling my bodily desires with you. But
I am reaching to my Lord with him. He does not need my friendship, but
you need it.”
There are also other stories in the sources mentioning the respects of
women among the members of the futuwwa. In this study, we will collect the
related stories about this issue and evaluate them with appropriate classification.
Keywords: Fetâ, Futuwwa, Heroity, Benevolence, Sacrifice, Generosity.

Yazar: Prof. Dr. Himmet KONUR

Yıl: 2017