FİTYANIN ÖNCÜSÜ OLARAK AYYARLARIN IX.YÜZYIL BAĞDAD’INDAKİ FAALİYETLERİ

ACTIVITIES OF THE AYYARS WHO PIONEERED TO FITYAN IN IXTH CENTURY BAGHDAD

Özet
Arapçada ayyâr “çok gezip dolaşan, zeki, kurnaz, gözü pek ve atılgan
kimse” anlamlarına gelmektedir. Olumlu anlamda, daha çok Safevî öncesi
meddah hikâyelerinde halk kahramanı olarak geçen ayyâr fanatik bir kişiliğe
bürünmüştür. Bazı İran kaynaklarında civanmerd, doğru sözlü, yiğit,
iyiliksever, maharetli, sûfiyâne hayat süren bir topluluk gibi belirtilmekte,
emirlere bağlı ve diğer mezheplere karşı Sünnîliğin yanında gösterilmektedir.
Çoğunluğunu şehirlerdeki işsiz güçsüz kimselerin, ayak takımının, topraksız
köylülerle ordudan ayrılmış askerlerin oluşturduğu ayyârlar güçlü
iktidarlar zamanında ortadan kayboldukları halde, yönetimin zayıfladığı
dönemlerde sorumsuzca hareketleriyle ülkeleri için her zaman problem teşkil
etmişlerdir. Bazı kaynaklarda yalnız avret yerlerini örten tuhaf giyimleriyle
serseriler grubu olarak anılmaktadır. Şehrin ayyârlarının arasından
çıkan Ya’kub b. Leys adlı bakırcının 867’de Sîstan’da Saffârîler hânedanını
kurması bunların serserilikten öte muntazam bir yönlerinin bulunduğunu
göstermektedir. Sîstan’daki ayyârların diğer şehirlerdeki fityân, ahdâs ve
rindlerle de münasebetleri vardı. Sıradan halk ve zanaatkârlardan oluşan
ayyarlar teşkilatlı bir yapıdadır. Dernekleri, özel buluşma yerleri, özel kıyafetleri
ve bir bardak şarabın içildiği üyeliğe kabul törenleri vardı. İzledikleri
yolu fütüvvet olarak adlandırıyorlardı ve kimi kaynaklarda eleştirilseler
de kendi ahlaki ve mesleki değerleri vardı. Bu tebliğimizde 9. Yüzyıl
Bağdat’ında aktif bir sosyal ve siyasal grup olarak ortaya çıkan, şehrin
814 ve 865’taki kuşatmalarındaki savunmasında etkin rol alan ayyârların
dokuzuncu asırdaki etkinlikleri incelenmektedir.

Anahtar kelimeler: Ayyar, Fityan, Fütüvvet, Bağdat, Abbasiler.

Abstract
Ayyar means in Arabic is “one who travels a lot, intelligent, foxy,
brave and bold”. Ayyar, which is often described as a public hero, in the
meanwhile a fanatical personality pre-Safavid meddah stories.In some Iranian
sources, he is described as trustworthy, honest, valiant, benevolent,
talented and shown to the order to Sunnism against the other sects. The
majority of the ayyars are formed city’s unemployed weak people, landless
villagers and army separated soldiers. They have always been a problem
for the countries with their irresponsible movements during periods of weakness,
when they have been lost in the time of powerful powers. In some
sources, they are referred to as a strange people dressing clothes with covering
only the sexual organs. A copperman, named Ya’kub b. Leys, built
the Saffarians in Sithan in 867. It is showed that Ayyars have good aspects
than hooliganism. The Ayyars in Sistan had relations with the other fityan,
ahdâs and rind in the other cities.Ayyars is an organizational structure composed of ordinary people and artisans. There were private meeting
places, associations, special clothes and a ceremonies that they drinking a
glass of wine. They referred to the way they saw it as fütüvvet, and in some
sources they were criticized for their moral and professional values. This
paper examines the nineth century activities of the Ayyars, an active social
and political group in the 9th century Baghdad, who played an active role
in the defense of the sieges of the city 814 and 865.

Keywords: Ayyar, Fityan, Fütüvvet, Baghdad, Abbasids.

Yazar: Doç. Dr. Mustafa HİZMETLİ

Yıl: 2017