AHİLİĞİN DAYANDIĞI FÜTÜVVET ANLAYIŞININ GELİŞTİRDİĞİ AHLÂKÎ TUTUM VE DAVRANIŞLAR EBÛ ABDURRAHMAN MUHAMMED ES-SÜLEMÎ ÖRNEĞİ

MORAL MANNERS AND BEHAVIORS THAT AKHISM INSTITUTION DEPENDS ON AND ARE DEVELOPED BY THE FUTUWWA DOCTRINE THE EXAMPLE OF ABU ABD AL- RAHMÂN MUHAMMAD AL-SULAMÎ

ÖZET
Ahîlik teşkilatı, İslam Medeniyet Tarihi’nde ahlâkî ve iktisâdî hayatımız açısından önemli vazifeler görmüş bir kurum olarak her yönüyle incelenip içeriği güncellenmesi gereken bir konudur. Ahîliğin kardeşlik anlamına geldiği düşünüldüğünde özünde ahlâkî içerikli bir kavram olduğunu söylemek gerekmektedir. Her bakımdan kardeşlik hukukunun uygulanmasını öngören bu kavram, ahlâkî içeriğiyle özellikle sosyal ve ekonomik hayatımızda düzenleyici bir karakter kazanmış ve önderleri sayesinde toplumsal yaşamın sağlıklı bir şekilde yürümesini sağlamada katkıda bulunmuştur. Ahîlik kurumunun sûfî içeriği bilinen bir gerçektir çünkü önderlerinin ve müntesiplerinin sûfî gelenekle ilişkilendirilmeleri bunu göstermektedir. Bu çerçevede sûfî gelenek açısından bakıldığında, ahîlik anlayışının temelini oluşturan sûfî boyut fütüvvet anlayışıdır. Klasik dönem tasavvuf anlayışında özel bir meşrep olarak takdim edilen fütüvvet, daha çok ahlak içerikli bir kavram olarak kabul edilmiş ve içeriğini oluşturan ahlâkî ilkeler belirlenmiştir. Fetânın/yiğit adamın, uygulaması gereken kurallar tespit edilmiş ve bu kuralların Kur’an ve Sünnet’teki kaynakları gösterilmeye çalışılmıştır. Bu konudaki en önemli klasik kaynaklardan biri de Ebû Abdurrahman Muhammed es-Sülemî (ö. 412/1021)’in “Kitâbü’l-fütüvve” adlı risalesidir. Biz de bu çalışmamızda ahîlik kurumunun dayanağı olan fütüvvet ahlâkı üzerine durarak yiğit adamın davranış kalıpları üzerine durduk. Böylece ahîlik teşkilatının temelini oluşturan tutum ve davranışları fütüvvet anlayışı üzerinden ortaya koymaya çalıştık. Bu konuda derli toplu bütün bilgileri veren temel bir kaynak olması nedeniyle Sülemî’nin Fütüvvet Risalesini kullandık.

Anahtar Kelimeler: Ahîlik, Davranış, Fütüvvet, Sülemî, Sûfî Psikolojisi, Tutum.

ABSTRACT
Akhism institution is an organization that during islamic civilization history in respect to our economical and moral life has served highly sub- stantial functions, because of this, it is important to update our informa- tion about it. Akhism means brotherhood and this shows evidently that the term has firstly a moral content. Stipulating implimentation of brotherhood laws, the term, with its moral content, especially has gained a regulatory meaning in our economical and social life, and prominent figures of akh- ism contributed to healty continuity of social life. Akhism institution has a well known sufi content, for leaders and adherents are persons have close relationship with sufi tradition. With regard to sufi tradition, the sufi dimension that gives base to akhism institution is futuwwa doctrine. In classi- cal period sufism, described as particular mashrab, futuwwa was mostly considered as a term with moral content, and moral principles it has, were determined. Regulations a fatâ/valiant young has to obly with, were deter- mined and sources of these regulations in the Qoran and Sunnah were tried to showed. One of the most important classical sources in this subject is a risâla called “Kitâb al-Futuwwa” of Abu Abd al-Rahmân Muhammad al- Sulamî. In this work, emphasizing on futuwwa ethics that is the base of akh- ism institution, we focused on customs of the valiant youngs. Therefore we discussed manners and behaviors that are base of akhism institution with regard to futuwwa doctrine. Since it is a fundamental and comprehensive source on this topic, we used Futuwwa Risâla of Sulamî.

Key Words: Ahkism, Behavior, Futuwwa, Sulamî, Sufi Psychology, Manner.

Yazar: Prof. Dr. İbrahim IŞITAN

Yıl: 2020