17. YÜZYILDAN 20. YÜZYILA KADAR KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA AHİLİK’İN İZLERİ

FROM THE 17TH CENTURY TO THE 20TH CENTURY TRACES OF AHI-ORDER IN CLASSICAL TURKISH LITERATURE

Özet
Sözü aruzla söylemek ve mana incileriyle süslemek düsturunun bir ifadesi olan klasik Türk edebiyatı, bilhassa Osmanlı devlet adamlarının gösterdiği iltifatla ikbale ermiştir. Buna bağlı olarak sosyal hayatın muhtelif yansımalarını izlediğimiz manzum ve mensur edebî metinlerin de zaman zaman devrin inanç ve itikat sistemleri hakkında bilgiler sunduğu görülmüştür. Fütüvvet-nâme ve nasihatnameler, Hz. Ali ve Ahi Evran sevgisini işleyen manzumeler, “Ahi/Kardeş/İhvân” bilincinin ve “Lâ fetâ illâ Ali lâ seyfe illâ Zülfikâr” inancının yansıdığı eserler, meslekler hakkında yazılan edebî metinler, seyahatname, surname, tarifatname ve şehrengizlerde yer alan Ahilik izleri, “Ahi” tipi, “fetâ, civânmerd, ayâr veya ayyârân” olarak övülen şahsiyetler, Bektaşilik, Mevlevilik, Ahiyân-ı Rûm, Bâcıyân-ı Rûm ve diğer bazı tarikatların Ahilik’le münasebetleri, Ahilik müessesesinin ve kültürünün -edebî bakımdan- önemli birer yansımasıdır.
Bu çalışmada; 17. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Anadolu sahasında yazılan eserlerde Ahilik’e dair yansımalar üzerinde durulmuş ve bu süreçte kaleme alınan fütüvvet-nâmeler tanıtılarak, siyasi ve sosyal nüfuzunun azalmaya başladığı asırlarda Ahilik’in izleri izlenmiştir.

Anahtar Sözcükler: Klasik Türk edebiyatı, Ahilik, fütüvvet-nâme.

Abstract
The classical Turkish literature, which is an expression of the motto of saying the words and embellishing them with pearls of meaning, was followed by the compliment of the Ottoman statesmen. In this respect, it is seen that the verse and prose literary texts, which we have seen in various reflections of social life, sometimes provide information about the belief and faith systems of the period. The literary significance of the institution of Ahi and its culture is as follows; Futuvvet-name and advice, poems about love of Ali and Ahi Evran, works reflecting the consciousness of “Ahi/Brother/Friend” and “La feta illa Ali la seyfe illa Zülfikar”, literary texts about occupations, traces in travelogue, surname, description and sehrengiz, people who have been praised as “Ahi, feta, civanmerd, ayar or ayyaran”, the relations between Bektashism, Mevlevi, Ahiyan-i Rum, Bacıyan-ı Ram and some other orders...
In this study, the reflections about Ahi-order in the works written in the field of Anatolia from 17th to 20th century were emphasized and the "futuvvetnames" written in this process were introduced and the traces of Ahi- order where the political and social influence began to decrease were observed.

Keywords: Classical Turkish literature, Ahi, Futuvvet-name.

Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Aysun ÇELİK

Yıl: 2019